مسئله چیست؟ روشها و تکنیکهای حل مسئله چه هستند؟

مهارت حل مسئله و تکنیکهای حل مسئله از جمله عبارتهای جذابی هستند که بسیاری از ما علاقه‌ داریم در موردشان بدانیم و بیاموزیم.

شاید چون چنین به نظر می‌رسد که حل مسئله (problem solving) از جمله مهارتهایی است که به هر حال، بهبود آن می‌تواند بر کیفیت زندگی و کسب و کار ما تأثیر مثبت بگذارد.

اما جالب این‌جاست که به‌رغمِ محبوبیت بحث حل مسئله و تکنیکهای آن، احتمالاً هنوز برای بسیاری از ما دقیقاً مشخص نیست که مفهومِ چنین مهارتی چیست و چه حوزه‌هایی را در بر می‌گیرد و نهایتاً چگونه می‌تواند به ما برای تصمیم گیری بهتر کمک کند و بر کیفیت تصمیم های ما تأثیر بگذارد.

با این مقدمه، ما در متمم، مهارت حل مسئله و تکنیک‌های آن که زیرمجموعه‌ی درسِ تصمیم گیری محسوب می‌شود، در قالب یک مجموعه درس جداگانه ارائه کرده‌ایم تا به این وسیله، بر اهمیت این مهارت تأکید بیشتری شده باشد.

پرسشنامه سنجش مهارت حل مسئله

ما در معرفی مهارت حل مسئله، تعدادی پرسش در قالب یک چک لیست مطرح کردیم که می‌توانند به ما در ارزیابی اولیه‌ی خودمان در مهارت حل مسئله کمک کنند.

بررسی و مرور آن پرسشنامه می‌تواند نقطه شروع خوبی برای بحث مهارت حل مسئله باشد:

  پرسشنامه برای خود ارزیابیِ مهارت حل مسئله

مسئله چیست؟

پیش از این‌که به سراغ روش های حل مسئله برویم، منطقی است ببینیم تعریف مسئله چیست و به چیزهایی مسئله می‌گویند.

موارد بالا، تنها نمونه‌هایی از مسئله‌های رایج در زندگی و کسب و کار هستند.

با وجودی که همه‌ی ما هر روز و هر لحظه درگیر مسئله‌های مختلف هستیم، شاید تا به حال به این نکته فکر نکرده باشیم که مسئله را چگونه می‌توان تعریف کرد؟

یان رابرتسون در کتاب حل مسئله خود مسئله را چنین تعریف می‌کند:

مزیت این نوع تعریف مسئله این است که دیگر چیزی شبیه ۲+۵ در شمار مسئله‌ها قرار نخواهد گرفت. حتی بسیاری از چیزهایی که در حالت عادی در ریاضی به عنوان مسئله می‌دانیم و می‌شناسیم،‌ از حوزه‌ی مهارت حل مسئله خارج می‌شود. چون در بسیاری از این تمرین‌ها، نقطه‌ی آغاز و مسیر را می‌دانیم و صرفاً می‌کوشیم پاسخ را محاسبه و استخراج کنیم.

چند مثال برای مسئله

هر یک از موارد زیر را می‌توان یک مسئله محسوب کرد:

البته در درس‌های آینده خواهیم آموخت که همه‌ی مسئله‌ها از یک جنس نیستند.

بعضی از آنها دقیق‌تر تعریف شده‌اند و برخی مبهم‌تر هستند؛ بسیاری از مسئله‌ها هم صرفاً به این علت حل نمی‌شوند که صورت آنها به درستی تعریف نشده است.

اما به هر حال این نکته را به خاطر داشته باشیم که در صورت یک مسئله، ما مبداء و مقصد را به صورت دقیق (یا تقریبی) می‌دانیم و حل مسئله به معنای جستجوی مسیر مناسب است.

اگر هنوز وضعیت فعلی یا وضعیت مطلوب را نمی‌دانیم، در مرحله‌ی تشخیص مسئله یا تعریف مسئله هستیم و هنوز به حل مسئله نرسیده‌ایم.

درس مهارت حل مسئله به چه موضوعاتی خواهد پرداخت؟

برخی از موضوعاتی که در درس‌های آتی حل مسئله مورد بحث قرار خواهند گرفت به شرح زیر هستند:

• مسئله‌ها چگونه طبقه بندی می‌شوند؟
• جایگاه مهارت حل مسئله در رابطه با مهارت تصمیم گیری چیست و چگونه است؟
• چگونه می‌توانیم بگوییم یک مسئله به خوبی تعریف شده است؟
• چه چیزهایی مسئله‌ی ماست و چه چیزهایی مسئله‌ی ما نیست؟
• جایگاه خلاقیت در حل مسئله کجاست؟
• فرایند و روش حل مسئله
• رایج‌ترین تکنیکها و فنون حل مسئله چه هستند؟
• جایگاه تفکر طراحی در مهارت حل مسئله کجاست؟
• از کجا بفهمیم که دو مسئله واقعاً شبیه هستند؟ در چه مواردی می‌توانیم از تجربه‌ مسئله‌های قبلی در مواجهه با مسئله‌های جدید استفاده کنیم؟ این کار در چه شرایطی می‌تواند خطا ایجاد کند؟

منابع مورد استفاده در تدوین درس مهارت و تکنیکهای حل مسئله

 The Thinker’s Toolkit

 Strategic Thinking in Complex Problem Solving

 The Psychology of Problem Solving

 Creative Problem Solving (Lumsdaine)

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت حل مسئله به شما پیشنهاد می‌کند: