از قیطریه تا اورنج کانتی | نمونه‌ای از روزانه نویسی در ایام بیماری

«جواز رسمی دفن باید به تأیید دفتر حافظ منافع ایران توی شهر واشنگتن برسه. بنابراین، شناسنامه و کارت ملی‌تون رو حتماً به آمریکا ببرید.»

هر کس که با زبان فارسی آشناست، حدس می‌زند که این جمله خطاب به یکی از بستگان متوفی گفته شده است. کسی که احتمالاً مراسم تدفین یا کارهای اداری بعد از آن را دنبال می‌کند.

اما این بار چنین نیست. جمله را کارمند ادارهٔ تأمین اجتماعی می‌گوید؛‌ به خود متوفّی. نه این که مرده باشد، اما قرار است بمیرد. و کارمند تأمین اجتماعی به او توضیح می‌دهد که «فرایندِ درست و تمیز و قانونی مردن» به چه شکلی است و با چه اسنادی بررسی می‌شود.

می‌خواهیم از کتاب حمیدرضا صدر حرف بزنیم: «از قیطریه تا اورنج کانتی.» اما ابتدا لازم است نکته‌ای را توضیح دهیم.

روزنگاری ایام بیماری | نوشتن برای فکر کردن (نکردن؟) به بیماری

در میان انواع ژانرهای نوشتن، ژورنال‌نویسی (journaling) یا روزنگاری یکی از رایج‌ترین‌هاست. درست است که «روزنگاری» یعنی نگارش روزانه. اما در عمل، هر شکلی از وقایع‌نگاری خطی و تدریجی، روز‌به‌روز یا هفته‌به‌هفته یا هر شکل دیگری از روایت با ترتیب زمانی، روزنگاری گفته می‌شود.

در میان خود روزنگاری‌ها، یکی از انواع شناخته‌شده، روزنگاری بیماری است. به این شکل که بیمار، هر روز یا هر چند روز یک‌ بار گزارشی از خود، بیماری‌اش، اتفاق‌هایی که افتاده و هیجان‌ها و عواطفی که تجربه کرده ثبت می‌کند.

روزنگاری ایام بیماری، کاری تفننی و بی‌حاصل نیست. بیمار با این کار، فرصتی پیدا می‌کند تا از بیماری‌اش حرف بزند (به‌هرحال، نمی‌شود هر لحظه سراغ این و آن رفت و از بیماری گفت). علاوه بر این، بیمار می‌تواند با نوشتن، ذهن خود را از افکار منفی خالی کرده یا سهم این افکار را کمتر کند. و در کنار این‌ها، در مورد بیماری‌هایی که خطر مرگ هم در آن‌ها هست، بیمار دقیقاً در زمانی که سایهٔ نابودی را حس می‌کند، با نوشتن، به جدال با فراموش شدن برمی‌خیزد و می‌کوشد چیزی از خود باقی بگذارد.

آدره لورد به همین شیوه از تجربهٔ سرطانش نوشت. سوزانا کاهالان از دورانی که جنون به سراغش آمده بود و بستری‌اش کرده بودند. لوسی گریلی که در اثر بیماری چهره‌اش رو به نابودی بود «خودزندگی‌نامهٔ‌ یک چهره» را نوشت و پاول کالانیتی هم از جدال ناموفق خود با مرگ سخن گفت. کتاب آخرین سخنرانی رندی پاش هم در همین دسته قرار می‌گیرد.

Cancer Journal (Audre Lorde)

When Breath Becomes Air (Paul Kalanithi)

‌Brain on Fire, Susannah Cahalan

Autobiography of a Face, Lucy Grealy

دربارهٔ مطالعات علمی که دربارهٔ این ژانر خاص و اثرات آن انجام شده، جداگانه حرف خواهیم زد. فعلاً در پاراگراف فارسی متمم می‌خواهیم به سراغ یکی از نمونه‌های ایرانی این ژانر برویم. کتاب از قیطریه تا اورنج کانتی که گام‌به‌گام زندگی‌اش را در آخرین سال‌های زندگی تا لحظهٔ مرگ شرح می‌دهد.

کتاب در چهار بخش تنظیم شده: «به جای مقدمه»، «در تهران»،‌ «در آمریکا» و «به جای موخره». بخش آخر یعنی به جای موخره، به قلم غزاله صدر دختر حمیدرضا صدر است و به درخواست حمیدرضا صدر، پس از مرگ او به کتاب افزوده شده تا به کتابی کامل برای چاپ و انتشار تبدیل شود.

زبان روایت کتاب، دوم شخص مفرد است: تو چنین می‌شوی، تو چنان می‌شوی، تو این کار یا آن کار را می‌کنی.

این شیوهٔ روایت شاید چندان پرطرفدار نباشد. اما برای خوانندهٔ آثار صدر، قالبی آشناست. کتاب تو در قاهره خواهی مرد هم که صدر دربارهٔ محمدرضا پهلوی نوشته، در همین چارچوب روایت شده است.

مزیت دیگر این شیوهٔ‌ روایت آن است که متن پایانی، نوشتهٔ غزاله، که طبیعتاً به صورت دوم شخص مفرد نوشته شده، با بقیهٔ کتاب هم‌خوان است.

در این گزارش، صدر گاهی از روزمرگی‌ها گفته، گاهی از بیماری و درمان و گاهی از آن‌چه در ذهنش می‌گذشته است. ترکیبی متنوع از حرف‌ها و موضوعات دربارهٔ ذهن و زندگی یک بیمار:

از حرف‌های غزاله:

توضیح پایانی این که کتاب «از قیطریه تا اورنج کانتی» به همت #نشر چشمه به بازار عرضه شده است.

چند تذکر درباره بخش معرفی کتاب

دسته‌بندی موضوعی کتاب های مدیریت

دسته‌بندی کتاب های روانشناسی و توسعه فردی

مطالب، فایل‌ها و کتابهای مربوط به کتابخوانی

پاراگراف فارسی | جملات منتخب کتابها

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری فکر کردن به کمک نوشتن به شما پیشنهاد می‌کند: