خرس آبی یا تاردیگرید | سرسخت‌ترین جاندار جهان

می‌توانست از فضا آمده باشد.

ممکن بود آن را در سیاره‌ای دوردست در فاصله‌ی چند میلیارد کیلومتری خودمان پیدا کنیم.

اما نزدیک است و کوچک. شاید به همین علت است که طی بیش از دو قرن که آن را می‌شناسیم، ما را آن‌چنان‌که باید شگفت‌زده نکرده است.

موضوع این زنگ تفریح متمم، تاردیگرید (Tardigrade) است. البته او را با نام‌های دیگری مانند خرس آبی (Water Bear) و خوکچه خزه ای (Moss Piglet) هم می‌شناسند (در نوشته‌های فارسی آن را به صورت تاردیگراد هم می‌نویسند).

خرس آبی می‌تواند در آب جوشان زنده بماند و در دمایی نزدیک به صفر کلوین، همچنان به بقای خود ادامه دهد (+). هم‌چنین این توانایی را دارد که در معرض مرگ‌بارترین تابش‌ها، مدت نسبتاً‌ زیادی به روال عادی زندگی خود ادامه دهد. به همین علت، خرس آبی از جمله ساکنان قدیمی و دائمی قطب جنوب محسوب می‌شود.

هم‌چنین بر اساس گزارش آژانس فضایی اروپا، خرس آبی نخستین موجود شناخته‌شده‌ای است که می‌تواند شرایط خلاء در فضا (فشار هوا بسیار پایین و نزدیک به صفر، امواج ماوراء بنفش و تابش کیهانی زیاد) را برای مدت نسبتاً طولانی تحمل کند (+).

این توضیحات می‌تواند شبیه یک قهرمان افسانه‌ای در کارتون‌های کودکان باشد. اما خرس آبی احتمالاً در فاصله‌ی چندمتری شما، در جایی از پشت بام یا میان گیاهان خیابان یا هر نقطه‌ی دیگری که اراده کند، زندگی خود را می‌گذراند.

اندازه خرس آبی چقدر است؟

پیش از این‌که به ویژگی‌های دیگر خرس آبی بپردازیم، بد نیست درباره‌ی اندازه خرس آبی صحبت کنیم. چون طبیعتاً از روی عکس‌ها نمی‌توانید ابعاد و اندازه را حدس بزنید.

اندازه تاردیگرید از گونه‌ای به گونه‌ی دیگر متفاوت است. اما متوسط طول آن حدود ۰/۵ میلیمتر است. البته تاردیگریدهای بالغ به ۱/۵ میلیمتر هم می‌رسند. این موجودات کوچک، هشت پا دارند و از تمام آن‌ها برای حرکت استفاده می‌کنند.

خرس‌های آبی بر خلاف بدن کوچک‌شان،‌ ساختار بدنی ساده‌ای ندارند و بسیاری از اندام‌هایشان با ساختار بدن انسان مشترک است. مغز، دهان، مسیر عصبی، ماهیچه و لوله‌ی رحمی از جمله اندام‌هایی است که در بدن تاردیگرید وجود دارد (+):

خرس آبی چه فشاری را می‌تواند تحمل کند؟

اگر فشار استاتیک مد نظر باشد، حداقل تا این لحظه، هنوز انسان نتوانسته فشاری را پیدا کند که خرس‌های آبی را در هم بشکند. بنابراین حتی اگر نیروی بسیار زیاد به خرس آبی وارد شود و این نیرو به آرامی افزایش پیدا کند، خرس آبی آن را تحمل خواهد کرد.

مثلاً بررسی‌ها نشان داده است که خرس آبی می‌تواند فشاری معادل شش برابر فشار آب در عمیق‌ترین نقطه‌‌های اقیانوس‌های جهان را تحمل کند. فشاری که بزرگترین کشتی‌های ساخته شده توسط انسان را هم متلاشی می‌کند.

اما در مورد «ضربه» ماجرا متفاوت است. در سال ۲۰۲۱ برای اولین بار دانشمندان توانستند با شلیک گلوله، حد تحمل خرس‌های آبی را کشف کنند.

خرس آبی می‌تواند گلوله‌هایی را که سرعت‌شان از ۹۰۰ متر بر ثانیه فراتر نمی‌رود به سادگی تحمل کند. اما اگر سرعت گلوله از این مرز بگذرد، ممکن است در اثر شلیک آسیب ببیند (+).

اگر تصوری از عدد ۹۰۰ متر بر ثانیه ندارید، کافی است بدانید که سرعت گلوله‌ی کلاشینکف در لحظه‌ی خروج از اسلحه، چیزی در حدود ۷۰۰ متر بر ثانیه است (+). البته مقاومت هوا بلافاصله سرعت آن را کاهش می‌دهد و عملاً گلوله‌ی کلاشینکف تقریباً همیشه با سرعتی کمتر از این به هدف برخورد می‌کند.

بنابراین با اطمینان می‌توان گفت: سرسخت‌ترین جانداری که انسان تا به امروز شناخته، خرس آبی است. اگر چه هنوز به شکل درست و دقیق، نتوانسته‌ایم حد سرسختی این موجود را اندازه بگیریم.

خرس آبی و توانایی کریپتوبایوسیس

کریپتوبایوسیس (Cryptobiosys) یا نهان‌زیوی یکی از مکانیزم‌هایی است که در معدودی از گونه‌‌های موجودات زنده مشاهده می‌شود. به این معنا که این موجودات اگر شرایط محیطی را برای خود تهدیدآمیز ببینند، متابولیسم خود را به شدت کاهش می‌دهند و تا حد زیادی به یک موجود مُرده نزدیک می‌شوند. سپس زمانی که شرایط تغییر کند،‌ دوباره به وضعیت عادی بازمی‌گردند.

کریپتوبایوسیس می‌تواند در شرایط مختلفی خود را نشان دهد:

• در شرایطی که محیط خشک و به شدت بی‌آب است
• در شرایطی که اکسیژن کافی وجود ندارد
• در محیط‌هایی که مواد سمی وجود دارد
• در شرایطی که دما به شدت کاهش پیدا می‌کند

خرس آبی تقریباً همه‌ی انواع کریپتوبایوسیس را در بررسی‌های آزمایشگاهی نشان داده است. این موجود می‌تواند نرخ متابولیسم در بدن خود را به ۰.۰۰۱ یا ۰.۰۰۰۱ حالت عادی برساند و تقریباً‌ خود را در وضعیت مرگ قرار دهد.

سپس زمانی که شرایط تغییر کرد و وضعیت عادی شد، به تدریج متابولیسم خود را افزایش داده و زنده شود.

بررسی‌ها نشان داده که خرس آبی در بدن خود نوعی پروتئین ژله‌ای‌شکل دارد که در شرایط سخت، شکل کریستالی پیدا کرده و تقریباً شبیه شیشه می‌شود. به این روش، عملاً همان آب کمی که در بدنش وجود دارد، حبس شده و تبخیر نمی‌شود و او می‌تواند ماه‌ها و سال‌ها، در همین موقعیت بماند تا وضعیت تغییر کند و شرایط محیطی بهتر شود (+/+/+).

به همین علت، خرس آبی را سخت‌جان‌ترین موجود جهان لقب داده‌اند.

فیلم خرس آبی

با یک جستجوی ساده در وب می‌توانید فیلم‌های بسیاری از خرس‌های آبی پیدا کنید. ولی ما در این‌جا یک کلیپ کوتاه گرافیکی از خرس آبی را برای شما انتخاب کرده‌ایم.

این کلیپ ساده‌ی زیبا، به رغم ساختگی بودن، می‌تواند تصویر شفاف‌تری از یک خرس آبی در ذهن شما ایجاد کند:

قدمت خرس آبی بر روی زمین

تاردیگرید در فسیل‌هایی که حدود ۵۳۰ میلیون سال قدمت داشته‌اند دیده شده و تا کنون ۱۱۵۰ گونه‌ی مختلف از آن شناسایی شده است.

بر اساس تحقیق مشترکی که محققان دانشگاه آکسفورد و دانشگاه هاروارد انجام دادند، با توجه به سرسختی شگفت‌انگیز خرس آبی، اگر آسیب‌های شدیدی به زمین وارد شود و بسیاری از موجودات نابود شوند، احتمالاً خرس‌های آبی جزو معدود گونه‌هایی خواهند بود که حیات را روی زمین حفظ کرده و به زندگی بر روی این سیاره ادامه خواهند داد (+).

البته که مقاومت این موجودات عجیب هم، نامحدود نیست. اما لااقل در مقایسه با سایر موجودات زنده‌ای که می‌شناسیم، مقاومت‌ترند و شانس بقای بیشتری دارند.

عکس نوزاد دو روزه‌ی تاردیگرید (عکس از Vladimir Gross)

ما انسانها در حالی کنجکاوانه به دنیاهای دوردست نگاه می‌کنیم و در پی داستان‌ها و ماجراهای شگفت‌انگیز می‌گردیم که همچنان در اطرافمان، چیزهای زیادی برای دیدن و آموختن و شگفت زده شدن وجود دارند.

اما ظاهراً یکی از خطاهای شناختی ما این است که عجیب‌ترین‌ها وقتی توجه ما را جلب می‌کنند که دور و دست‌نیافتنی هم باشند.