کتاب جهان مکتوب | چگونه ادبیات به تاریخ شکل داد؟

حتماً هنگام مشاهدهٔ کتابها در ویترین کتاب‌فروشی‌ها تجربه کرده‌اید که عنوان بعضی کتابها توجه بیننده را جلب می‌‌کنند و اجازه نمی‌دهند چشم به‌سادگی از روی جلدشان عبور کند؛ «جهان مکتوب / The Written World» از این دست کتاب‌هاست. عنوان فرعی کتاب هم بر این جاذبه می‌افزاید: «چگونه ادبیات به تاریخ شکل داد؟»

مارتین پوکنر، استاد زبان انگلیسی و ادبیات تطبیقی دانشگاه هاروارد، در کتاب جهان مکتوب می‌کوشد با استناد به تاریخ ادبیات نشان دهد که ادبیات تا چه حد بر تاریخ سایه انداخته است. او مجموعهٔ متنوعی از مثال‌ها را از نوشته‌های سومریان و داستان‌های بین‌النهرین تا مانیفست کمونیست و هری پاتر را گرد هم آورده تا تأثیر کلام مکتوب بر مسیر زندگی بشر را به خوانندهٔ خود نشان دهد.

این بار در پاراگراف فارسی متمم به سراغ این کتاب می‌رویم و بخش‌هایی از آن را می‌خوانیم. در پایان در حد چند جمله به نقد کتاب جهان مکتوب هم خواهیم پرداخت.

نکته‌ای کوچک در نقد کتاب جهان مکتوب

رسم ما در پاراگراف فارسی متمم – بر خلاف معرفی کتابهای مدیریتی و معرفی کتابهای روانشناسی – این است که صرفاً به نقل چند بند از کتابها اکتفا می‌کنیم و به نقد ‌آن‌ها نمی‌پردازیم. اما از آن‌جا که بسیاری از دوستان متممی بر اساس معرفی کتاب‌ها در متمم دربارهٔ تهیه و مطالعهٔ کتاب‌ها تصمیم می‌گیرند، گاهی لازم است کمی دربارهٔ کیفیت و ویژگی‌های کتابها صحبت کنیم.

نخستین توضیح این‌که ترجمه کتاب جهان مکتوب بسیار روان است و خواننده به‌ندرت وادار می‌شود برای فهم بهتر، جمله‌ها را دوباره و چندباره بخواند. در عین حال باید تأکید کنیم که جهان مکتوب یک کتاب کندخوان است و شیوهٔ نگارش نویسنده به‌گونه‌ای است که نمی‌توان آن را به سرعت خواند.

علاوه بر این، چگالی متن هم بسیار متغیر است. گاهی نویسنده نکات واضح یا کم‌اهمیتی را به تفصیل شرح داده و گاه از کنار یک موضوع مهم به یک اشاره گذشته است. طبیعی است مطالعهٔ بخش‌های فشرده‌ و متراکم، به زمان و حوصلهٔ بیشتری نیاز دارد.

کیفیت نسخهٔ چاپی هم بسیار خوب است و قاعدتاً خوانندهٔ دوست‌دار کتاب، با در دست گرفتن «جهان مکتوب» حس مثبتی را تجربه خواهد کرد. نشر بیدگل بخش منابع را هم بسیار جدی گرفته و برخلاف روش برخی ناشران، این بخش را حذف نکرده و در انتهای کتاب حفظ کرده است.

اما متن اصلی کتاب ضعف‌هایی دارد که احتمالاً خوانندگان دقیق را آزرده خواهد کرد. اولین ضعف از روی جلد آغاز می‌شود: عنوان فرعی کتاب، توصیف درستی از محتوای آن نیست. این کتاب بیشتر به «مکتوبات» پرداخته و نه «ادبیات.» ناآگاه‌ترین نویسنده‌ها و منتقدین هم مانیفست کمونیست را – که بخش قابل‌توجهی از کتاب به آن اختصاص دارد – مصداق متن ادبی نمی‌دانند. می‌شود حدس زد که ناشر (اصلی) و نویسنده با هدف افزایش فروش، تصمیم گرفته‌اند عنوان فرعی جذابی برای کتاب انتخاب کنند و به این نکته توجه نکرده‌اند که این کار نوعی فریب مخاطب محسوب می‌شود. این ضعف بزرگ در تمام متن کتاب هم ادامه یافته است. نویسنده در هر صفحه از کتاب، کلمهٔ Literature (ادبیات) را به معنای متفاوتی به کار برده است و چنین اشتباه بدی برای کتابی که موضوع آن دقیقاً ادبیات است، خوشایند نیست.

ایراد دیگر آن است که حجم بخش‌های مختلف کتاب، تناسب چندانی با اهمیت‌‌شان ندارد. اگر نویسنده عنوان «نمونه‌هایی از تأثیر متن (یا کلام یا کلمات) بر زندگی مردم جهان (یا بر جهان)» را برای کتابش انتخاب می‌کرد، چنین انتظاری وجود نداشت. اما ادعای «چگونه ادبیات به تاریخ شکل داد؟» انتظار متفاوتی در خواننده برمی‌انگیزد.

با این حال، اگر با تاریخ کتاب و صنعت نشر آشنا نیستید و می‌خواهید برش‌هایی از تاریخ «کلام مکتوب» را بخوانید تا ذهن‌تان به مطالعه و جستجوی بیشتر ترغیب شود، احتمالاً کتاب جهان مکتوب را دوست خواهید داشت.