کتاب تئوری انتخاب (نظریه انتخاب) ویلیام گلاسر

کتاب نظریه انتخاب (Choice Theory) ویلیام گلاسر – که به اسم تئوری انتخاب هم شناخته می‌شود – اگر چه نخستین کتاب او نیست؛ اما بی‌تردید مهم‌ترین کتاب اوست.

کتابی که از نخستین انتشار آن در سال ۱۹۹۸ تا کنون، هم‌چنان مورد توجه علاقه‌مندان به روانشناسی و بهبود کیفیت زندگی فردی قرار گرفته است.

ویلیام گلاسر، روانپزشکی است که از چارچوب‌های متعارف روانپزشکی فاصله گرفته است. او اصرار دارد که راهکار بسیاری از مشکلات ما انسان‌ها، در اصلاح رفتارها و انتخاب‌هایمان نهفته است و نه استفاده از داروهای شیمیایی.

او معتقد است که هر چه مرکز کنترل درونی در انسان‌ها بیشتر تقویت و تثبیت شود، مشکلات و چالش‌هایشان در زندگی کمتر خواهد شد.

گلاسر نگرش روانشناسی رایج را روانشناسی کنترل بیرونی (External Control Psychology) یا روانشناسی برون‌نگر می‌نامد.

نوعی نگاه که به فرد می‌آموزد ریشه و راهکار مشکلاتش را در بیرون از خود جستجو کند:

• آن کارمند من را عصبانی کرد و من سرش فریاد زدم.
• همسرم از من حمایت کرد و من انگیزه بیشتر پیدا کردم.
• شرایط اقتصادی نامساعد است و من امید برای فعالیت اقتصادی ندارم.

همه‌ی جمله‌های بالا یک ساختار مشترک دارند: اتفاقی در دنیای بیرون روی می‌دهد و با تحت تأثیر قرار دادن ذهن و جسم‌مان، ما را برمی‌انگیزد تا پاسخی در برابر آن نشان دهیم.

روانشناسی کنترل بیرونی باعث می‌شود که رفتارهای تشویقی و تنبیهی و تلاش برای کنترل دیگران، شدت پیدا کند.

او در فصل اول کتاب نظریه انتخاب، در شرح علت نیاز به یک روانشناسی جدید چنین می‌گوید:

روانشناسی با تعریف روانشناسی کنترل بیرونی به عنوان الگوی ذهنی که منتقد آن است،‌ به نوعی جایگاه خودش را نیز مشخص می‌کند.

در مدل او که آن را نظریه انتخاب (Choice Theory) می‌نامد، منشاء رفتارها، احساسات و انگیزه‌های انسا‌ن‌ها، انتخاب‌ها و رفتارهای هر فرد و تحلیل‌های درونی او در نظر گرفته می‌شود.

نیازها و احساسات پایه‌ی انسان

از جمله فصل‌های کلیدی کتاب نظریه انتخاب، فصل دوم کتاب است که در آن گلاسر به نیازها و احساسات بنیادین انسان‌ها می‌پردازد.

این فصل از آن جهت مهم است که در نظریه‌های رفتاری، تعریف نیازها پایه‌ی تحلیل رفتار قرار می‌گیرد و بر این اساس، بخش مهمی از آن‌چه در ادامه‌‌ی نظریه انتخاب مطرح می‌شود، بر مبنای مفروضات گلاسر در این بحث است.

این نیازها و اولویت‌های آن‌ها برای هر فرد، ریشه انتخاب‌های مهم زندگی او را تشکیل میدهند.

ده اصل اساسی نظریه انتخاب

گلاسر در سیزدهمین فصل کتاب خود با عنوان بازتعریف آزادی شخصی شما (Redefining Your Personal Freedom) نکات کلیدی نظریه انتخاب را در قالب ده اصل خلاصه می‌کند و در چند سطر، به توضیح هر یک از آن‌ها می‌پردازد:

کاربرد نظریه انتخاب در حوزه‌های مختلف

اگر از فصل‌های اولیه‌ی کتاب – که به تعریف مفاهیم اولیه مثل رفتار کلی، دنیای کیفی و نیازهای انسان می‌پر‌دازند – و نیز فصل پایانی که تقریباً فشرده‌ی‌ آموزه‌های کتاب است بگذریم، باقی کتاب نظریه انتخاب به بررسی کاربردهای این نظریه در حوزه‌های مختلف می‌پردازد.

خلاقیت، عشق، ازدواج، تعارض‌ها، اعتماد، آموزش، درس و مدرسه و نیز محیط کار، از جمله موضوعاتی هستند که ویلیام گلاسر در آن‌ها به توصیف کاربردهای نظریه انتخاب پرداخته است.

کتاب گلاسر، یک ضمیمه‌ی پایانی هم دارد که در کتاب‌های وزین علمی کمتر می‌بینیم، اما در کتاب نظریه انتخاب، با توجه به توضیحاتی که در معرفی گلاسر ارائه کردیم چندان عجیب نیست.

او در پایان کتاب به معرفی و توضیح و تبلیغ موسسه‌ی آموزشی خود پرداخته و آدرس و شماره تلفن آن را اعلام کرده و حتی توضیح داده که کارمندهای آن‌جا همه خوش‌اخلاق هستند و تماس بگیرید و سر بزنید و مواردی مانند این‌ها.

البته این کار، هیچ ایراد جدی ندارد. اما وقتی این روش را در کنار نام بزرگان معاصر روانشناسی مثبت گرا می‌گذاریم و مقایسه می‌کنیم (در کنار استفاده از روش علمی و استناد به مطالعات و تحقیقات که در کارهای گلاسر جایگاه خود را به روایت گزارش‌های مطب داده‌اند)، بهتر متوجه می‌شویم که چرا گلاسر، با وجود حرف‌ها و ایده‌های ارزشمند و تأثیرگذارش، نتوانست در طول زندگی خود در فهرست نام بزرگان روانشناسی مثبت گرا جایی برای خود دست و پا کند.

توصیه‌ی ما این است که این کتاب را نه به عنوان یک نظریه‌ی علمی در روانشناسی بلکه به عنوان یکی از بهترین کتابهای خودیاری (Self-help) بخوانید و انتظارات خود را از آن، بر همین اساس تعدیل و تنظیم کنید.

البته باز هم تأکید می‌کنیم که این موارد باعث نمی‌شود از فرصت ارزشمندی که گلاسر در اختیار ما قرار داده و تحلیل‌های عمیق و تأثیرگذاری که در عمل، کارکردهای مثبت آن به صورت گسترده تجربه شده است، صرف‌نظر کنیم.

بنابراین در متمم، باز هم به سراغ آموزه‌های گلاسر می‌رویم و از دیدگاه‌ها و تجربیاتش استفاده می‌کنیم.

ترجمه کتاب نظریه انتخاب گلاسر در ایران

در ایران ترجمه‌های متعددی از کتاب Choice Theory وجود دارد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به ترجمه‌‌های نورالدین رحمانیان، مهرداد فیروزبخت و علی صاحبی اشاره کرد.

گفتنی است در نخستین صفحات نسخه‌ی ترجمه‌ی دکتر علی صاحبی، نامه‌ی تأیید و تشکری از ویلیام گلاسر هم خطاب به ایشان وجود دارد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مکاتب شخصیت شناسی به شما پیشنهاد می‌کند: