چالش همیشگی اسکناس تقلبی | صورت فلکی یوریون چیست؟

روزی در یکی از خیابان‌های تهران، مشتری‌ای که می‌خواست برای ماشینش دزدگیر بخرد، به‌شوخی از فروشنده پرسید: «حالا این‌ها واقعاً مانع دزدی هم می‌شود؟»

فروشنده گفت: «نه.»

مشتری که منتظر چنین پاسخی نبود، علت را پرسید. فروشنده پاسخ داد: «دزدها همیشه یک قدم جلوتر از آخرین تکنولوژی‌ها هستند. اگر قرار بود جز این باشد، نسل‌شان تا کنون منقرض شده بود.»

مشتری، در عین این که منطق فروشنده را می‌فهمید، پرسید: «پس من احمقم که پول دزدگیر می‌دهم؟»

فروشنده پاسخ داد: «اصلاً. شما این کار را به عنوان مسئولیت اجتماعی انجام می‌دهید. چون با نصب دزدگیر، باعث می‌شوید آدم‌هایی که قصد دزدی ندارند، به دزدی وسوسه نشوند.»

این حرف فروشنده، دربارهٔ بسیاری از تجهیزات ایمنی و مکانیزم‌‌های امنیتی درست است. تمهیدات امنیتی، هرگز تهدیدات امنیتی را صفر نمی‌کنند. بلکه با ناهموار و دشوار کردن مسیر، افراد کم‌تجربه‌تر و کم‌انگیزه‌تر را حذف می‌کنند تا انرژی و توان بیشتری برای مقابله با تهدیدهای جدی باقی بماند.

با این مقدمه، و پس از اینکه در درس قبل کمی دربارهٔ طراحی اسکناس یورو صحبت کردیم، به سراغ سوالی می‌رویم که شاید برای شما هم پیش آمده باشد: «چرا از بسیاری از اسکناس‌های دنیا، از جمله یورو و دلار را نمی‌شود فتوکپی رنگی گرفت؟»

دردسر فتوکپی رنگی اسکناس‌ها

اگر یک دستگاه پرینتر چندمنظوره (اسکنر-پرینتر) یا یک پرینتر رنگی معمولی داشته باشید، احتمالاً تا کنون از اسکناس فتوکپی گرفته‌اید. بسیاری از این دستگاه‌ها، پیام خطا هم نمی‌دهند و به سادگی از اسکناس کپی می‌گیرند.

اما اگر یک دستگاه فتوکپی حرفه‌ای داشته باشید، احتمال دارد هنگام فتوکپی گرفتن از برخی اسکناس‌ها – از جمله بیشتر اسکناس‌های دلار،‌ یورو، لیر، درهم و … – دچار مشکل شوید. بسیاری از دستگاه‌های فتوکپی حرفه‌ای، از پول فتوکپی نمی‌گیرند.

محدودیت کار گرافیکی با اسکناس، بیشتر از این حرف‌هاست. حتی یک عکس باکیفیت از اسکناس را نمی‌توانید با فتوشاپ باز کنید. بسته به نسخهٔ فتوشاپ‌تان پیامی شبیه این دریافت می‌کنید:

می‌دانیم که ماجرای ادیت نکردن عکس در فتوشاپ و جلوگیری از فتوکپی رنگی در دستگاه‌های کپی، قطعاً نمی‌تواند مانع جعل اسکناس شود. کسی که بخواهد اسکناس جعلی درست کند، به سراغ ابزارها و روش‌های دیگر خواهد رفت و بالاخره راهی خواهد یافت. اما این سوال هم‌چنان در ذهن‌مان می‌ماند که دستگاه‌ها و نرم‌افزارها از کجا می‌فهمند که با تصویر یک اسکناس سر و کار دارند؟

جالب این‌جاست که این سیستم تشخیص، کاملاً آفلاین است. یعنی حتی وقتی اینترنت دستگاه را قطع می‌کنید، هم‌چنان دستگاه‌ها و نرم‌افزارها می‌فهمند که قرار است از یک اسکناس کپی بگیرند و این کار را انجام نمی‌دهند.

مارکوس کوهن | چرا نمی‌توانم از اسکناس کپی بگیرم؟

داستان از سال ۲۰۰۲ شروع می‌شود. یک دستگاه فتوکپی زیراکس به لابراتوار دانشگاه کمبریج رسیده بود و هر کس به بهانه‌ای سعی می‌کرد از دور و بر آن رد شود و چیزی کپی بگیرد؛ مارکوس کوهن یکی از همین افراد بود.

مارکوس کوهن (منبع عکس)

کوهن که آن زمان دانشجوی دکتری بود، یک اسکناس بیست‌پوندی از جیبش درآورد و در دستگاه فتوکپی گذاشت. اما وقتی دکمه کپی را زد، دستگاه اسکناس او را کپی نکرد. فقط برگه‌ای بیرون آمد که به چند زبان روی آن توضیح داده شد که این دستگاه از اسکناس کپی نمی‌گیرد. چون دستگاه به اینترنت یا منبع بیرونی اطلاعات وصل نبود، قطعاً می‌شد گفت که الگویی در خود دستگاه تعریف شده که کمک می‌کند اسکناس را از سایر کاغذها و اسناد تشخیص دهد.

از طرفی نمی‌شد گفت تصویر اسکناس‌ها را به دستگاه داده‌اند. این همه اسکناس در سراسر جهان را نمی‌شود به دستگاه داد. ضمن این که طرح‌ اسکناس‌ها در طول زمان تغییر می‌کند. پس هر دستگاه، بعد از مدتی طرح‌های جدید را تشخیص نخواهد داد. راز این معما باید چیز دیگری می‌بود. الگویی در طراحی اسکناس‌ها که هم بانک‌ها می‌دانستند و هم دستگاه. و فقط کاربران از آن بی‌اطلاع بودند.

بررسی‌های بیشتر کوهن نشان می‌داد که باید همه چیز به دایره‌های زرد رنگ پراکنده‌ای که روی اسکناس‌ها بود ربط داشته باشد. این دایره‌ها روی پوند و یورو و اسکناس‌های دیگر دیده می‌شدند. دایره‌های زردرنگی را که در بخش سفید سمت چپ اسکناس ده یورویی قرار دارد ببینید:

کوهن به نتیجه رسید که این دایره‌ها ویژگی‌های مشخصی دارند. او در ارائه‌ی دانشگاهی گفت اگر دستگاه‌های فتوکپی جدید از مارک،‌ یورو و پوند کپی نمی‌گیرند، به علت یک الگوی سادهٔ هندسی است که در این طراحی اسکناس‌ها وجود دارد. دایره‌هایی که به ظاهر پراکنده بودند، حساب‌و‌کتاب داشتند و نظمی در آن‌ها پنهان شده بود. قطر تقریبی آن‌ها یک میلیمتر بود و در فاصلهٔ مشخصی نسبت به هم قرار داشتند. هر پنج‌تای آن‌ها را می‌شد تقریباً با الگویی به شکل زیر (در مقیاس‌های بزرگ‌تر یا کوچک‌تر) به هم ربط داد (+):

این دایره‌ها معمولاً به رنگ زرد هستند. اما سبز و نارنجی‌شان هم وجود دارد. در کانال رنگ آبی بهتر از کانال‌های دیگر این دایره‌ها را تشخیص می‌دهید و می‌بینید (کانال آبی یکی از کانال‌های سه‌گانهٔ رنگی است. اگر با این مدل آشنا نیستید، درس مدل RGB از سلسله درس‌های اسلایدسازی متمم ببینید).

کوهن این شیوهٔ کنار هم نشستن را تقریباً شبیه صورت فلکی جبّار (شکارچی) می‌دید. به همین علت آن‌ها را Eurion Constellation نامید (Constellation یعنی صورت فلکی و Eurion از ترکیب EUR و Orion درست شده است). اگر اسلایدی را که کوهن در سال ۲۰۰۲ در کمبریج نمایش داد ببینید و به روش وصل کردن دایره‌ها (سمت راست بالای تصویر) توجه کنید، بهتر متوجه می‌شوید که چرا این دایره‌های روی اسکناس صورت فلکی جبّار را برای او تداعی کرده‌اند (فایل PDF):

به عنوان یک جمع‌بندی با اطمینان بالایی می‌توان گفت ایدهٔ این صورت فلکی متعلق به شرکت OMRON است. شرکتی که محصولات آن در برخی از خانه‌های ایرانیان هم هست (مثلاً‌ دستگاه اندازه‌گیری فشار خون). بی‌بی‌سی هم تأکید کرده که این شرکت سال ۱۹۹۵ یک اختراع ثبت کرده که در آن به یک تکنولوژی برای جلوگیری از تکثیر اسناد خاص اشاره شده است (+).

جالب این‌جاست که بعد از این که در سال ۲۰۰۲ مارکوس کوهن این صورت فلکی را «کشف» کرد، مشخص شد که از سال ۱۹۹۶ روی اسکناس‌های مارک آلمان چنین چیزی وجود داشته است و این با تاریخ ثبت اختراع اومرون هم‌خوان است. به همین علت در برخی منابع به جای صورت فلکی یوریون به این شکل‌ها «حلقه‌های اومرون» می‌گویند.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تاریخچه پول و آینده آن به شما پیشنهاد می‌کند: