معرفی کتابی درباره تاریخچه پول | پول – داستان واقعی یک چیز الکی

کتاب‌های متعددی دربارهٔ تاریخچهٔ پول نوشته شده‌اند.

نیال فرگوسن، نویسنده‌ای که در ایران او را بیشتر به خاطر کتاب برج و میدان می‌شناسیم، کتاب Ascent Of Money را نوشته و برای این که داستانِ اوج‌گیری پول در اقتصاد، یک‌سویه نباشد، کتاب را با فصلی دربارهٔ «افول پول» به پایان رسانده است.

دیوید گریبر هم در کتاب Debt پنج‌هزار سال تاریخچهٔ بدهی بشر را مرور کرده است. او پول و بدهی را دو مفهوم درهم‌تنیده می‌داند و معتقد است تاریخچهٔ هیچ یک را نمی‌توان بدون بررسی تاریخچهٔ دیگری شناخت و آموخت.

جک ودرفورد نویسندهٔ دیگری است که کتاب‌های تاریخی ارزشمندی نوشته و به طور خاص، کتابی که دربارهٔ چنگیزخان و دوران مغول تألیف کرده، در سراسر جهان مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته است. او هم کتابی با عنوان The History of Money تألیف کرده و تاریخچه تکامل و تحول پول را مرور کرده است.

جیکوب گلدستاین، نویسندهٔ کتاب Money: The True Story of a Made-up thing، یکی دیگر از کسانی است که در فهرست بلندبالای «روایت‌گران تاریخچهٔ پول» قرار می‌گیرد. کتابی که با عنوان «پول – داستان واقعی یک چیز الکی» به فارسی نیز ترجمه شده است. گلدستاین در مقایسه با بقیهٔ نویسندگانی که از آن‌ها نام بردیم، این بخت را داشته که با اتکا به ارتباطات رسانه‌ای‌ خود، کتابش را بهتر از سایر رقبا به بازار معرفی کند. گلدستاین، سال‌ها میزبان پادکست سیارهٔ پول بوده و به پایگاه بزرگی از مخاطبان دسترسی داشته و دارد (+).

در ادامه قصد داریم کمی دربارهٔ کتاب گلدستاین صحبت کنیم. اما ابتدا به سبک همیشگی در #معرفی کتاب متمم، بریده‌هایی از کتاب را می‌خوانیم.

بریده‌هایی از کتاب پول – داستان واقعی یک چیز الکی

ویژگی‌های کتاب پول

صحبت از تاریخچهٔ پول کار ساده‌ای نیست. تعدد اسناد تاریخی، روایت‌های متفاوت و گاه متعارض، آمیخته شدن داستان‌ها با تعصب‌های سیاسی و غرور ملی، پس‌زمینه‌ها و سوگیری‌های ایدئولوژیک و عواملی دیگر از این دست باعث می‌شوند کسی نتواند روایتی مطمئن، ساده، خطی و قابل‌اتکا از تاریخچهٔ پول عرضه کند. به همین علت، هر یک از روایت‌گران، جنبه‌‌هایی از ماجرا را پررنگ‌تر کرده‌ و برخی جنبه‌های دیگر را کنار گذاشته یا کم‌اهمیت در نظر گرفته‌اند.

این ویژگی در کتاب گلدستاین هم به چشم می‌خورد. جان لا (John Law) برای او شخصیت جذابی بوده، به همین دلیل، نزدیک به ده درصد کل کتاب را به او اختصاص داده است؛ یعنی ده درصد داستانی که حدود بیست‌و‌شش قرن قبل، از ضرب سکه در لیدیا آغاز شده و تا امروز، با رمزارزها ادامه دارد!

البته که لا داستان جذابی دارد و شخصیت مهمی در تاریخ پول محسوب می‌شود، اما هر جور حساب کنید، چنین سهمی از تاریخ، شایستهٔ او نیست. خصوصاً که می‌بینیم گلدستاین سهم بسیار کوچک‌تری را به بخش‌های مهم دیگری از تاریخ پول (مثلاً از آغاز رکود بزرگ قرن بیستم در آمریکا تا پایان همان قرن) اختصاص داده است.

به عنوان نمونه‌ای دیگر از عدم تناسب در حجم روایت‌ها، تصور کنید در همین حجم کم کتاب (حدود ۲۰۰ صفحه) که بسیاری از رویدادهای بزرگ تاریخ پولی جهان، خلاصه شده و بعضاً کنار گذاشته شده‌اند، گلدستاین با آب و تاب توضیح می‌دهد که مأموران دولت می‌خواسته‌اند آلایندگی یکی از کارخانه‌های ادیسون را بررسی کنند و چند کارگر در پشت دودکش‌ها پنهان شده بودند تا به محض رسیدن کارکنان دولت، به همکاران خود اشاره کنند که تغذیهٔ زغال‌سنگ کوره‌ها قطع شود.

البته نباید این نکتهٔ مهم را فراموش کنیم که گلددستان یک ژورنالیست است. هنر او، جذاب کردن داستان‌ها و ارائه‌ٔ یک روایت دراماتیک از رویدادهاست. اتفاقاً همین هنر باعث شده که داستان سرد و بی‌روح پول، به داستانی جذاب و گیرا تبدیل شود. نویسندگان دیگری که در شرح تاریخچهٔ پول، رقیب گلدستاین هستند و برخی از‌ آن‌ها را هم در ابتدای این درس نام بردیم، هیجان کمتری در نوشته‌های خود به خرج داده‌اند و همین باعث می‌شود متن‌هایشان برای کسانی که پیش‌زمینهٔ اقتصادی ندارند، کمی خسته‌کننده باشد.

یکی دیگر از ویژگی‌های کتاب گلدستاین، سرعت بالای روایت است. اگر از چند پاراگراف معدود صرف‌نظر کنیم، شیوهٔ روایت او به گونه‌ای است که گاهی از متن جا می‌مانید. هنوز در حال هضم داستان قبلی هستید که می‌بینید نویسنده شما را به سراغ داستان بعدی برده است.

کسانی که تا حدی تاریخچهٔ پول را می‌دانند و با بازارهای پولی و مالی آشنا هستند، احتمالاً ایراد دیگری هم در کار گلدستاین می‌یابند. روایت او پیوستگی کافی ندارد. او به سادگی از جایی به جای دیگر می‌پرد و تاریخچهٔ پول را نه بر اساس «رویدادهای مهم» بلکه بر اساس «اتفاقات هیجان‌انگیز» تعریف می‌کند. البته این وعده‌ای است که خود او هم در ابتدای کتاب به خواننده‌اش می‌دهد. او ادعا نمی‌کند که دقیق‌ترین، کامل‌ترین یا معتبرترین تاریخچهٔ پول را روایت خواهد کرد. بلکه قول می‌دهد داستانی «هیجان‌انگیز و آمیخته با ازدواج و قتل» برای مخاطبانش تعریف کند. وعده‌ای که به خوبی در کتابش محقق شده است.

به عنوان آخرین ویژگی در سبک روایت گلدستاین، باید به صدور حکم‌های کلی او اشاره کنیم. او هیچ ابایی ندارد که بدون هیچ استدلال و مبنایی، سخنرانی ویلیام برایان در سال ۱۸۹۶ را «مشهورترین سخنرانی کل تاریخ کمپین‌های ریاست‌جمهوری آمریکا» معرفی کند (چون فکر می‌کند با این کار، خواننده داستان را با هیجان بیشتری خواهد خواند).

و به سادگی حکم می‌دهد که: «هیچ‌کس نمی‌داند امپراطوری یونان چگونه در سال ۱۱۰۰ قبل از میلاد دچار فروپاشی شد.» البته که نظرات دربارهٔ علت فروپاشی یونان متنوع‌اند. اما این تنوع در بخش‌های دیگر تاریخ هم بوده و گلدستاین هر جا صلاح دانسته، یک روایت را به عنوان روایت قطعی اعلام کرده و از سایر گزینه‌ها چشم پوشیده است.

اما این توضیحات، به آن معنا نیست که کتاب پول، مفید و قوی نیست. اتفاقاً متمم این کتاب را به عنوان کتابی ارزشمند و مناسب، برای آشنایی با تاریخچهٔ پول توصیه می‌کند.

کتاب پول برای چه کسانی مفید است؟

اگر پیش از این با تاریخچهٔ پول آشنا نبوده‌اید و اطلاعات چندانی دربارهٔ آن ندارید، و اکنون دنبال کتابی هستید که دروازهٔ ورود شما به این دنیای شگفت‌انگیز باشد، کتاب گلدستاین یکی از بهترین گزینه‌هاست.

ساده‌نویسی معمولاً با بی‌دقتی همراه می‌شود؛ خصوصاً اگر قرار باشد ده‌ها هزار صفحه تاریخ را در یک کتاب دویست‌ صفحه‌ای بگنجانید. بنابراین، بسیاری از نکاتی را که دربارهٔ کتاب گلدستاین گفته شد، بیش از این که «نقاط ضعف» محسوب شوند، باید «ویژگی‌های گریزناپذیر» چنین کتاب‌هایی در نظر گرفت.

شاید مهم‌ترین مزیت کتاب گلدستاین این باشد که شوق مطالعه دربارهٔ پول را آن قدر در خوانندهٔ مبتدی برمی‌انگیزد که او بلافاصله پس از خواندن کتاب، به سراغ کتاب‌ها و مقالات و منابع بعدی برود. قطعاً این ویژگی، دستاورد کوچکی برای یک کتاب و یک نویسنده نیست.

نسخهٔ فارسی کتاب پول

زحمت ترجمهٔ نسخهٔ فارسی کتاب، بر عهدهٔ میلاد راستی بوده و انتشارات راه پرداخت آن را منتشر کرده است. از نظر کیفیت فیزیکی،‌ این کتاب نیز مانند تقریباً همهٔ کتاب‌های راه پرداخت، کیفیت بالایی دارد و خواندن آن شما را خسته نخواهد کرد.

شاید مهم‌ترین ایرادی که بتوان به کتاب گرفت، حذف بخش یادداشت‌هاست که باعث شده این کتاب، به کتابی «دم‌بریده» تبدیل شود. پیش از این بارها دربارهٔ اهمیت بخش یادداشت‌ها گفته‌ایم و طی سال‌های اخیر، بسیاری از ناشرانی که پیش از این با اهمیت این بخش آشنا نبودند، یادداشت‌ها، منابع و مآخذ را به انتهای ترجمه اضافه می‌کنند. در مواردی هم که نگرانی از حجم یا قیمت کتاب وجود دارد، منابع را روی وب‌سایت خود قرار داده و آدرس آن را در کتاب چاپ می‌کنند.

منابع در کتاب گلدستاین، در مقایسه با کتاب‌های رسمی‌تر تاریخچهٔ پول، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کنند.

چون گلدستاین با دست باز، مطالب را از منابع مختلف برداشته و بعضاً با کمتری تغییری نقل کرده است. به عنوان مثال، در فصل اول تأکید می‌کند که داستان بارتر یا معاملهٔ پایاپای، یک افسانه است. او در یک خط کوتاه در بخش یادداشت‌ها به کتاب بدهی (دیوید گریبر) اشاره کرده و اگر آن کتاب را بخوانید، می‌بینید که تقریباً تمام مطلب از آن‌جا کپی شده است. خواننده‌ای که می‌خواهد دربارهٔ درستی یا نادرستی این فرضیه مطالعه کند، باید به سراغ کتاب بدهی برود. غافل از این که در هیچ جای متن فارسی،‌ اسمی از گریبر نرفته و خوانندهٔ فارسی برای ارزیابی حرف‌های گلدستاین، با مشکل مواجه می‌شود.

بخش زیادی از ناپیوستگی‌های منطقی کتاب گلدستاین هم به این نکته برمی‌گردد که در هر کتابی موضوع جالبی دیده نقل کرده و کتابش شبیه اپیزودهای مختلف یک پادکست دربارهٔ تاریخچهٔ پول شده است. این به خودی خود ایراد نیست. البته به شرطی که خواننده بتواند در هر فصل (بخوانید: اپیزود) منابع بیشتر را بیابد و به سرچشمهٔ داستان‌هایی که نقل شده دست پیدا کند (که در حال حاضر در چاپ فعلی نسخهٔ فارسی امکان‌پذیر نیست).

ترجمهٔ کتاب پول

به قضاوت متمم، ترجمهٔ کتاب پول را می‌توان یکی از روان‌ترین ترجمه‌های در دسترس، در بین کتاب‌های غیرداستانی دانست که در سال‌های اخیر در کشور منتشر شده است.

البته که همیشه جا برای ویرایش بیشتر وجود دارد (خصوصاً بعضی حروف اضافه که در جای خودشان نیستند یا در یک جمله چند مکرر به کار رفته‌اند).

موارد بسیار معدودی خطا در ترجمه هم وجود دارد. مثلاً جملهٔ

«Money feels cold and mathematical
and outside the realm of fuzzy human relationships»

این گونه ترجمه شده است که: «پول عاری از احساسات و خارج از روابط انسانی فازی است.»

در حالی که در این‌جا گرفتار «نفرین در دسترس‌ترین معادل» شده‌ایم. درست است که اولین و در دسترس‌ترین معادل Fuzzy همین کلمهٔ فازی (مثل: منطق فازی)‌ است، اما در این جا Fuzzy به همان معنایی به کار رفته که در عبارت Warm and Fuzzy به کار می‌رود (تقریباً معادل گرم و زنده و دوستانه و در برابر صفت Cold).

یا در جای دیگری جملهٔ

«Electronic money has thus turned out to be a
solution in search of a problem»

چنین ترجمه شده است که: «پول الکترونیکی در واقع راه‌حلی برای جستجوی یک مشکل بود.»

در حالی که می‌دانیم منظور نویسنده این بوده که: پول الکترونیکی یک راه‌حل بود، برای مشکلی که هنوز پیدا نشده بود (کلید را داریم،‌ بی‌ آن‌که بدانیم کدام قفل را باز می‌کند). جملهٔ شوخ‌طبعانهٔ گلدستاین، در این جا تداعی‌کنندهٔ شوخی معروف داگلاس آدامز است. آن جا که کامپیوترهای کهکشانی، بعد از چند میلیون سال، پاسخ ۴۲ را پیدا کردند و وقتی از آن‌ها پرسیدند که این ۴۲ دقیقاً پاسخ چه سوالی است. گفته شد: برای پیدا کردن خود سوال، چند میلیون سال دیگر وقت نیاز داریم!

اما چنین مواردی در کتاب بسیار اندک و کم‌اهمیت هستند و هیچ خللی در مطالعهٔ کتاب ایجاد نمی‌کنند. حتی با در نظر گرفتن همهٔ این موارد جزئی، هنوز می‌توان ترجمهٔ فارسی را یکی از کم‌آزارترین و روان‌ترین ترجمه‌های غیرداستانی دانست.

چند کلمه دربارهٔ حمایت از کتاب‌ها

این کتاب با حمایت (اسپانسرینگ) شرکت انیاک‌تک منتشر شده است. در سال‌های دورتر، حمایت از انتشار کتاب بسیار رواج داشت. حداقل در میان کتاب‌های اقتصادی و مدیریتی، کتاب‌های بسیاری را می‌دیدید که با حمایت شرکت‌ها و کسب‌و‌کارها منتشر شده‌اند.

متأسفانه در سال‌های اخیر، بسیاری از شرکت‌ها و برندها احساس می‌کنند صرف بودجه در شبکه‌های اجتماعی، اینفلوئنسر مارکتینگ و حمایت از پادکست‌ها و رسانه‌های نو می‌تواند جایگزین حمایت از کتاب باشد.

هیچ‌کس نمی‌تواند به سادگی در اثربخشی بودجه‌های رسانه‌های جدید – خصوصاً اگر هوشمندانه هزینه شوند – تردید کند. اما این نکته را هم باید به خاطر داشته باشیم که آن رسانه‌ها، جایگزین کتاب‌ نیستند. درست است که معمولاً نتیجهٔ سریع می‌دهند و می‌توان خروجی آن‌ها را هم به شکل کمّی سنجید، اما حمایت از کتاب‌ها می‌تواند در بلندمدت، نقش مهمی در تعریف هویت برند و تثبیت تصویر برند شرکت‌ها ایفا کند.

اکنون که هزینهٔ تولید کتاب‌ – مانند هر کالا و محصول دیگر – در کشورمان افزایش یافته است، شاید مناسب باشد همهٔ ما دوباره به ترویج سنتِ اسپانسرینگ کتاب‌ها فکر کرده و آن را ترویج کنیم. و البته ناشران هم بکوشند این مبالغ را نه به عنوان سود اضافی، بلکه به عنوان بخشی از هزینهٔ تولید و توزیع کتاب در نظر بگیرند تا مخاطب، دسترسی بهتری به کتاب‌های باکیفیت داشته باشد.

[  خرید کتاب پول (گلدستاین) از سایت راه پرداخت ]

[ خرید و دانلود نسخه الکترونیکی کتاب پول – گلدستاین از طاقچه ]

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تاریخچه پول و آینده آن به شما پیشنهاد می‌کند: