استراتژی پلتفرم در توسعه محصول | از پلتفرم خودرو تا پلتفرم محصولات دیجیتال

نخستین تجربهٔ سفارش قهوه در کافی‌شاپ، برای کسانی که پیشتر با انواع نوشیدنی‌های مبتنی بر قهوه آشنا نبوده‌اند، تجربهٔ ویژه‌ای است.

اسم‌ها متفاوتند و معمولاً یک ستون بلند از منو را پر می‌کنند: اسپرسو، کاپوچینو، لاته، ماکیاتو، امریکانو، فلت‌وایت، موکا و چند نام دیگر از این دست. اما ماهیت نوشیدنی تقریباً یکی است: یک یا دو شات اسپرسو که به نوعی با شیر و احتمالاً شکلات مخلوط شده است.

از یک سو، برخی علاقه‌مندان قهوه حاضرند بر سر تفاوت این نوشیدنی‌ها و اصرار بر این‌که هیچ‌یک از آن‌ها مانند دیگری نیست، تا پای جان بروند. و از سوی دیگر، برخی زبان‌شناسان هم – که شاید از قیمت یا کیفیت نوشیدنی‌شان راضی نبوده‌اند – اعتراض می‌کنند که «شیرقهوه» به اسم تازه‌ای نیاز ندارد (+).

اما اگر از متخصصان توسعهٔ محصول نظر بخواهید، به جای این‌که برای خود جایی در این طیف بیابند، توضیح خواهند داد که: «همهٔ این‌ها محصولاتی هستند که بر پلتفرم اسپرسو بنا شده‌اند.»

«طراحی محصول بر پایهٔ پلتفرم» چیزی است که قرار است در این درس دربارهٔ آن حرف بزنیم.

بسیاری از اختراعات و ابتکارات در تاریخ علم و فناوری آن‌قدر با زندگی روزمرهٔ‌ ما آمیخته شده‌اند که گاهی برایمان سخت است دنیا را پیش از به‌وجود آمدن و رواج یافتن آن‌ها تصور کنیم.

یکی از این ابتکارات، استفاده از پلتفرم (Platform) در طراحی و توسعه محصول است.

امروز همهٔ ما اصطلاح پلتفرم خودرو را شنیده‌ایم و می‌دانیم که بسیاری از قطعات تویوتا و لکسوس مشترک هستند. و می‌دانیم شرکت‌هایی مثل سامسونگ و اپل صرفاً با تغییر چند قطعه در گوشی‌های پرچمدار خود، آن‌ها را با نام‌ها و قیمت‌های متفاوت به گروه‌های مختلفی از مشتریان‌شان می‌فروشند. و نیز این‌که مایکروسافت ویندوز را با دو قیمت مختلف در دو نسخهٔ خانگی و حرفه‌ای با اندکی تفاوت در قابلیت‌ها به مشتریانش عرضه می‌کند.

اما همین تکنیک ساده، زمانی به ذهن شرکت‌ها و طراحان محصول نمی‌‌رسیده یا اگر می‌رسیده، نمی‌توانستند تصور کنند که این کار تا چه حد می‌تواند به کاهش هزینه‌ها، افزایش نوآوری و رشد بازارشان کمک کند.

تاریخچه طراحی پلتفرم به عنوان یک استراتژی

مثل بسیاری از موضوعات دیگر، نمی‌توان به‌طور دقیق گفت چه کسی نخستین بار اصطلاح پلتفرم را در طراحی محصول به‌کار برده است. اما قطعاً مارک میر (Marc Meyer) یکی از کسانی است که باعث شد اصطلاح «پلتفرم محصول» یا «Product Platform» رواج پیدا کند.

میر و همکارش لِنِرد حدود سه دهه قبل یعنی در سال ۱۹۹۷ (سال ۱۳۷۵ شمسی) کتاب The Power of Product Platforms را منتشر کردند و در آن مفهوم پلتفرم در طراحی محصول را شرح دادند (+). آن‌ها با کتاب تأثیرگذار خود کلمهٔ پلتفرم را در ادبیات مدیریت و کسب‌و‌کار تثبیت کردند. آن‌قدر که امروزه هنگام بررسی و تحلیل کسب و کارهای پلتفرمی (مانند گوگل، فیس‌بوک، اینستاگرام، آمازون، اوبر، نت‌فلیکس) معمولاً تاریخچه کلمه پلتفرم را با اشاره به این کتاب توضیح می‌دهند (+).

برای این‌که طراحی محصول مبتنی بر پلتفرم را بهتر درک کنیم، ابتدا لازم است طراحی ماژولار را بشناسیم (در فارسی کلمهٔ پودمان را به عنوان معادل ماژول انتخاب کرده‌اند).

منظور از طراحی ماژولار چیست؟

طراحی ماژولار به این معنا است که محصول به چند بخش تقسیم شده و عملکرد و مسئولیتی جداگانه بر عهدهٔ هر بخش گذاشته شود. این بخش‌ها زیرسیستم (Subsystem) یا ماژول (Module) نامیده می‌شوند.

مهم‌ترین ویژگی ماژول این است که طراح می‌کوشد تا حد امکان در مرز تعامل هر ماژول با بقیهٔ ماژول‌ها تغییری ایجاد نکند (به این مرز Interface می‌گویند). به این مثال‌ها توجه کنید:

ویژگی‌ها و مزیت‌های طراحی پلتفرمی چیست؟

طراحی پلتفرمی «یکی از» انواع طراحی ماژولار است. البته همهٔ طراحی‌های ماژولار لزوماً پلتفرمی نیستند (یک قابلمه هم که درب جدا دارد، ماژولار طراحی شده است).

طراحانی که محصول خود را بر پایه پلتفرم طراحی می‌کنند، اهداف بزرگ‌تری در ذهن دارند و به اندازه‌ای که در دستیابی این اهداف موفق شوند می‌توان گفت پلتفرم قوی‌تری طراحی کرده‌اند:

◼️ توانایی عرضهٔ محصولات متنوع

در طراحی پلتفرمی طراح می‌کوشد چند ماژول اصلی را به گونه‌ای انتخاب و طراحی کند که بشود روی آن‌ها ماژول‌های گوناگونی را سوار کرد. به این شیوه، محصولات متفاوتی ایجاد می‌شود (برای مخاطبان و مشتریان و بازارهای مختلف).

مثال کلاسیک استفاده از پلتفرم برای تنوع محصول در بازار کشور ما، پلتفرم خودرو است. علاقه‌مندان برند پژو در ایران، تنوع خودرو را طی بیش از دو دهه صرفاً با پلتفرم ۴۰۵ – که در سال ۱۹۸۷ طراحی شده بود – تجربه کردند.

ابتدا نسخه‌هایی از خودرو ۴۰۵ در بازار عرضه شد و سپس پژو پرشیا (بعداً با نام پارس)‌ به بازار آمد. سپس خودرو سمند روی همان پلتفرم به بازار عرضه شد و در ادامه خودرو دنا باز هم با همان پلتفرم به بازار آمد. با وجود تفاوت در شکل ظاهری، پایهٔ طراحی آن‌ها کاملاً یکسان بود و ماژول‌های مشترک بسیاری داشتند. حتی اگر متخصص خودرو نباشید، با توجه فاصلهٔ محوری ثابت می‌توانید حدس بزنید که آن‌ها یک پلتفرم دارند (فاصلهٔ چرخ جلو و عقب در تمام این خودروها ۲۶۷ سانتی‌متر است).

البته ایران‌خودرو در سال‌های اخیر پلتفرم‌های دیگری را هم فعال کرده که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به پلتفرم PF1 اشاره کرد.البته PF1 نامی است که شرکت پژو-سیتروئن برای این پلتفرم به‌کار می‌برد و ایران‌خودرو آن را IKP1 می‌نامد.

خودروهای پژو ۳۰۱، سیتروئن سی الیزه، پژو ۲۰۰۸ و تارا از جمله خودروهایی هستند که بر پلتفرم PF1 ساخته شده‌اند. فاصلهٔ محوری تمام این خودروها حدود ۲۶۵ سانتی‌متر است.

عرضهٔ محصولات متنوع بر پایهٔ‌ پلتفرم یکسان باعث می‌شود یک کسب‌و‌کار بتواند با هزینهٔ کم، نیازهای گروه‌های متنوعی از مشتریان را تأمین کرده و در هر بازار، محصولی متناسب با سلیقهٔ همان بازار عرضه کند.

ضمناً مراقب باشید به خاطر مثال‌های خودرویی – که معمولاً در آموزش پلتفرم از آن‌ها استفاده می‌شود – مصداق‌های ساده‌ و در دسترس پلتفرم را فراموش نکنید:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری پلتفرمها به شما پیشنهاد می‌کند: