تعریف بازار چیست؟ انواع بازارها کدامند؟

به این جمله‌ها – که همگی با کلمهٔ بازار و ترکیب‌های آن ساخته شده – توجه کنید:

«بازار هدف ما از چنین محصولی استقبال نمی‌کند.» «۳۰٪ از بازار سنتی این محصول تحت نفوذ ماست.» «اندازه بازار ما آن‌قدر نیست که برای سه رقیب بزرگ جا داشته باشد.» «با محدود کردن واردات، بازار خدمات تعمیرات در کشور رشد کرده.» «ما اگر فقط ۵٪ از بازار خودرو سواری را هم در اختیار بگیریم، برایمان کافی است.» «پیش‌بینی ما این است که بازار بالقوه این محصول حدود سه میلیون عدد در سال باشد.» «هیچ‌کس حجم بازار این محصول را نمی‌داند. چون تا به حال مشابه نداشته است.» «ما که چیز زیادی نمی‌خواهیم. یعنی حتی ۲٪ از این بازار هم سهم ما نیست؟ چرا نتوانیم این سهم بازار را به دست بیاوریم؟»

ما به راحتی اصطلاح بازار را به کار می‌بریم و با هم دربارهٔ بازار و رشد و رکود بازار یا ورود رقبای تازه به بازار حرف می‌زنیم. در حالی که ممکن است معنی بازار و تعریف بازار در ذهن‌مان یکسان نباشد.

شاید در گفتگوهای روزمره لازم نباشد دقت و وسواس به خرج دهیم، اما وقتی دربارهٔ ارزش آفرینی، بازاریابی، استراتژی، کارآفرینی، راه اندازی استارت آپ و موضوعاتی از این دست حرف می‌زنیم، بسیار مهم است که دقیقاً‌ بدانیم منظورمان از بازار چیست. به همین علت، این درس را به تعریف بازار و انواع بازار اختصاص داده‌ایم.

تعریف بازار در اقتصاد چیست؟

معنی لغت بازار در اقتصاد با معنی لغت بازار در بازاریابی تفاوت دارد. موضوع بحث ما بازاریابی است. اما ابتدا معنی بازار در علم اقتصاد را مرور می‌کنیم تا این دو را با هم اشتباه نگیریم.

اغلب اصطلاحاتی که در علم اقتصاد دربارهٔ بازار می‌شنوید، بر پایهٔ این فرض بنا شده‌اند:

• «مکانیزم بازار» به ساز و کار و فرایندی اشاره می کند که در یک بازار [که هم‌اکنون موجود است] عرضه و تقاضا به بهترین شکل به هم برسند.
• «بازار انحصاری» یعنی بازاری که [هم‌اکنون موجود است و] در آن صرفاً یک یا چند عرضه‌کنندهٔ محدود وجود دارند.
• «بازار در نقطهٔ تعادل» یعنی بازاری که [هم‌اکنون وجود دارد و فعال است و] در آن عرضه و تقاضا و قیمت به نقطهٔ پایدار رسیده‌اند.
• «بازار نوظهور» یعنی بازاری که [الان وجود دارد و فعال است اما] از زمان شکل‌گیری آن مدت زیادی نمی‌گذرد و پیش از این وجود نداشته است.
• «تنظیم گری در بازار» یعنی این که دولت به عنوان نمایندهٔ ملت بکوشد عرضه و تقاضا را در بازار [که همین الان موجود است] تنظیم و تعدیل کند.
• «کارایی بازار» یعنی این‌که تا چه حد قیمت‌ها در یک بازار [که هم‌اکنون وجود دارد و کاملاً فعال است] منعکس‌کنندهٔ همهٔ اطلاعات و داده‌های موجود دربارهٔ محصول هستند (به زبان ساده و غیردقیق: قیمت‌ها تا چه حد واقعی‌اند).

همان‌طور که می‌بینید، در همهٔ اصطلاحات بالا – که ما معنای آن‌ها را بسیار ساده و سرسری شرح دادیم – یک فرض (آشکار یا پنهان) مشترک است: عرضه و تقاضا همین الان وجود دارند و بازار فعال است.

تعریف بازار در بازاریابی چیست؟

تعریف بازار در بازاریابی و مدیریت، گسترده‌تر از چیزی است که در علم اقتصاد به کار می‌رود.

ما در بازاریابی، همین که به نتیجه برسیم تقاضایی برای یک محصول وجود دارد، از بازار آن محصول حرف می‌زنیم. حتی زودتر از این، اگر به نتیجه برسیم که برای محصولی که هنوز وجود ندارد، ممکن است تقاضایی وجود داشته باشد، از بازار آن محصول صحبت می‌کنیم. و حتی از این هم بیشتر، وقتی دربارهٔ محصولی که هنوز وجود ندارد، تقاضایی هم به وجود نیامده، باز هم از بازار حرف می‌زنیم!

مثلاً «بازار سفر به مریخ» در مدیریت و کارآفرینی کاملاً معنا دارد و اصطلاحی پوچ به نظر نمی‌رسد. در حالی که هنوز نه چنین محصولی وجود دارد و نه چنان مشتریانی.

البته اقتصاددان‌ها مشکلی با این روش ندارند. به هر حال از نظر آن‌ها، این بحث‌ها مصداقی از بازارهای بالقوه یا بازارهای فرضی و یا سناریوهایی برای شکل‌گیری بازارهای آتی است. اما چون حرف چندانی دربارهٔ این نوع بازارها ندارند، کمتر به آن‌ها می‌پردازند.

وقتی بازار را از جنس تقاضا در نظر بگیرید، معنای اصطلاحاتی مثل بازاریابی (= یافتن بازار و تقاضاکنندگان محصول)، بازارسازی (= ساختن بازار و ایجاد تقاضا)، بازاررسانی (=رساندن محصول به بازار و مشتریانش)، بازارشناسی (= تحقیق برای شناختن تقاضا) و مانند این‌ها را بهتر درک خواهید کرد.

بنابراین به خاطر بسپارید که ما معمولاً اصطلاح بازار را به معنای «طرف تقاضا» در معادلهٔ عرضه و تقاضا در نظر می‌گیریم و اگر بخواهیم از «سمت عرضه» حرف بزنیم، معمولاً از اصطلاح صنعت استفاده خواهیم کرد.

انواع بازار در بازاریابی

بازار را بسته به نیاز، به شکل‌های مختلفی تعریف و طبقه‌بندی می‌کنند. ما در این درس یکی از طبقه‌بندی‌های کلاسیک بازار را با هم مرور می‌کنیم. وقتی از بازار حرف می‌زنیم، مهم است دقیقاً بدانیم که از کدام بازار حرف می‌زنیم. حداقل چهار نوع بازار قابل‌تصور است:

• بازار بالقوه (potential market)
• بازار آماده و قابل‌دستیابی (available market)
• بازار هدف (target market)
• بازار تحت نفوذ (penetrated market)

در ادامه، این چهار نوع بازار را با هم بررسی می‌کنیم و برای هر کدام مثال می‌زنیم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری ارزش آفرینی به شما پیشنهاد می‌کند: