همگرایی رسانه ای | چرا باید همگرایی رسانه ها را جدی بگیریم؟

۱۷ نظر برای همگرایی رسانه ای | چرا باید همگرایی رسانه ها را جدی بگیریم؟

پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

نویسنده‌ی دیدگاه : محمدرضا شعبانعلی



به نظرم یکی از موضوعاتی که باید در عصر «همگرایی رسانه‌ای» بهش توجه کنیم، چیزیه که می‌شه بهش گفت «گفتگوهای فرارسانه‌ای»
‌
هر کسی به نوعی رسانه‌ای داره یا از رسانه‌های دیگران برای حرف زدن و ارسال پیام استفاده می‌کنه، باید این پدیده رو (۱) بشناسه (۲) بپذیره (۳) مهارت لازم برای مواجهه باهاش رو پرورش بده.

‌

بذارید یه مثال بزنم. عمداً مثال قدیمی انتخاب می‌کنم که دیگه گرد زمان بر اون نشسته باشه و بشه منطقی بهش نگاه کرد.

به نظر میاد مهران مدیری یکی از طنز‌پردازان مطرح معاصر ماست و به تعبیری که خودش اخیراً به کار برد، حتی اگر قوی‌ترین سریال‌های طنز رو نساخته باشه، قطعاً پربیننده‌ترین‌ها رو ساخته.

‌

مهران مدیری در دورانی کارش رو شروع کرد که همگرایی رسانه‌ای به اندازهٔ امروز نبود. اگر هم بود، نهایتاً محصولات مدیری با دست‌فروش‌های کف خیابون همگرا می‌شدن. شاید خوانندگان جوان‌تر حرف من، به خاطر نیارن. اما اون زمان، برنامهٔ ساعت خوش اجرا می‌شد و پوسترهای کسانی مثل عطاران و رادش، کف خیابون فروش می‌رفت تا جوان‌ترها به دیوار خونه‌ یا کمدشون بچسبونن.

‌
ما عملاً اون موقع تلویزیونی داشتیم که هر چی می‌خواست پخش می‌کرد و رسانه‌ٔ دیگری هم با قدرت تلویزیون نبود. بنابراین کسانی مثل مهران مدیری کافی بود مدیران صدا و سیما رو راضی کنن. خطوط قرمز اون‌ها رو بدونن. و در مرز خطوط قرمز راه برن. جوری که هم مردم راضی باشن هم رسانه، مخاطبش رو حفظ کنه و با فروش تبلیغ، پول در بیاره.

‌
به تدریج با گسترش رسانه‌های دیجیتال، کار سخت‌تر شد. همگرایی بیشتری بین رسانه‌ها شکل گرفت و اگر امروز یه کمدین در تلویزیون حرف می‌زد، باید تبعات مثبت و منفیش رو فردا در شبکه‌های اجتماعی تجربه (یا تحمل) می‌کرد.

‌
بسیاری از مشاهیر رسانه‌ای که اعتبار خودشون رو کافی می‌دونستن، ترجیح دادن وارد شبکه‌های اجتماعی نشن. از مهران مدیری تا عادل فردوسی‌پور. این‌طوری می‌شد از حواشی فاصله گرفت و تصمیمی منطقی هم بود (این افراد، با بازیگران فرق دارن. بازیگران با جذب فالوئر، می‌خوان قدرت چانه‌زنی خودشون رو در برابر کارگردان و تهیه‌کننده افزایش بدن).

‌
این شیوه، اگرچه در کوتاه‌مدت موثر بود، اما نهایتاً موج همگرایی شدیدتر از اون بود که بشه به این شیوه مهارش کرد. حتی حضور نداشتن در یک رسانه هم به فرار از «گفتگوهای فرارسانه‌ای» کمک نمی‌کرد.
‌
کسانی مثل مهران مدیری، طی سال‌های اخیر و به طور خاص از زمان شروع دورهمی، با چالش‌های جدیدی مواجه شدند. دیگه صحبت کردن، یک‌طرفه نبود و گفتگو هم با تموم شدن برنامه به پایان نمی‌رسید. مجریان و برنامه‌سازان، حالا باید به شکلی صحبت می‌کردند که نه‌تنها مخاطب رسانهٔ خودشون، بلکه حاضران در رسانه‌های دیگه - که حتی مخاطب این‌ها نبودن - هم راضی بشن یا لااقل خشمگین نشن.

‌
به نظرم نمونهٔ خیلی جالب این ماجرا، زمانی بود که مدیری در اوج مذاکرات برجام - که اون زمان بخش بزرگی از مردم منتظرش بودن و براشون اهمیت داشت - در دورهمی به «مسئولان سازشکار» گفت «اگر عرضه و جرئت ندارین، بتمرگین خونه‌‌تون.» 

مدیری قواعد رسانه‌ای قبل از همگرایی رو بلد بود. و می‌دونست که جمله‌ها رو چه‌جوری بگه که همیشه در «مرزِ تفسیر» قرار بگیرن. اما به این فکر نمی‌کرد که در دوران همگرایی، با تموم شدن دورهمی، گفتگوهای فرارسانه‌ای به پایان نرسه. 
طرفداران مذاکرات، حرف مدیری رو توهین مستقیم به روحانی و ظریف در نظر گرفتن. مخالفان مذاکرات هم، جسارت مدیری رو در له کردن ظریف و روحانی تحسین کردن.
مدیری که قبلاً کافی بود بعد از برنامه به مدیران خودش پاسخ‌گو باشه و «توضیح دادن رو نشونهٔ ضعف می‌دونست»، حالا باید صریحاً مشخص می‌کرد که منظورش چی بوده. 

مدیری از رسانهٔ خودش استفاده نکرد. اول به سراغ رسانهٔ علی ضیاء رفت و اون‌جا توضیح داد و تأکید کرد که حرفش سیاسی نبوده بلکه فرهنگی اجتماعی بوده. البته ادبیات مدیری، هنوز هم شفاف نبود و واژه‌هایی انتخاب کرد که بیشتر به دوران ماقبل همگرایی برمی‌گشت (این چیز و آن چیز و چیزهای دیگر و کسانی و ...):

«همه کسانی که در رده های بالا زحمت می کشند، تلاش و همت شان قابل تقدیر است؛ کما اینکه دیدیم روی برخی دوستان در مذاکرات یا هر چیز دیگری، چه سختی بود و چه فشار روانی را تحمل می کردند و چقدر اذیت شدند تا یک چیزهایی به ثمر رسید.»

بعد رسانه‌های دیگه مثل تابناک و ... گفته‌هاش رو منعکس کردند. کامنت‌ها و نظرات، همزمان در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری ادامه داشت تا به مرور زمان، موج آن فروکش کرد.

‌
بحث من اصلاً شخص آقای مدیری نیست. می‌خواهم پیچیدگی حضور در گفتگوهای فرارسانه‌ای را بگویم و این که بسیاری از بازی‌ها و قواعد و مهارت‌هایی که قبلاً به کار می‌آمدند، دیگر کاربرد ندارند و هر کس که می‌خواهد در فضای جدید حضور داشته باشد، باید آن را بشناسد.

برای این که مطمئن باشم، اشارهٔ مصداقی به آقای مدیری، اصل حرفم را گم نمی‌کند، مثالی از خودم هم می‌زنم.

من هم سال‌هاست ترجیح داده‌ام در روزنوشته‌ها، رسانهٔ شخصی خودم، حرف بزنم. جایی که مخاطبم را می‌شناسم و او هم مرا می‌شناسد و کمترین سوء‌برداشت‌ها شکل می‌گیرد. در بهمن سال ۱۴۰۰، گفتگویی چند ساعته با دوستانم داشتم که در روزنوشته‌ها منتشر شد و‌ آن‌ها هم در پادکست‌هایشان منتشر کردند.

آن گفتگو در رسانهٔ خود من به تعداد محدودی شنیده شد (کمتر از ۲۰۰‌هزار بار بازدید پست و حدود ۷۰۰ هزار بار هم دانلود لینک فایل‌ها از روی سرور). دوستان دیگرم هم در پلتفرم‌های خودشان آن را منتشر کردند. اما بخش‌هایی از آن گفتگو، در شبکه‌های اجتماعی به شکل گسترده منتشر شد. افراد بسیار زیادی، بخش‌هایی از صحبت‌های من را شنیدند و بدون این که شناخت قبلی از من داشته باشند یا حتی کل حرف‌ها را گوش داده باشند، له و علیه آن حرف زدند.

ابتدا برایم عجیب بود. با خودم می‌گفتم این کار آن‌ها اشتباه است؛ چه تحسین‌هایشان و چه نقدهایشان. اصلاً چرا این‌طوری است؟ چرا کسی که من را در حد چند دقیقه می‌شناسد،‌ باید این نظر را بدهد یا آن نظر را بدهد؟

‌
اما بعد از مدتی یاد گرفتم که این گفتگوهای فرارسانه‌ای، ویژگی جهان جدید است و اتفاقاً باید از آن استقبال کرد. استقبال به دو شکل. نخست این که همهٔ حسن‌تعبیرها و سوء‌تعبیرها (از زاویهٔ نگاه خودم می‌گویم) را بپذیرم. بسیاری از کسانی که بخشی از حرف‌های من را شنیده‌ و تحسین کرده‌اند، اگر من را عمیق‌تر و کامل‌تر بشناسند، ممکن است مخالف من باشند. بخشی از کسانی هم که حرف‌هایم را نقد می‌کنند، اگر مرا کامل‌تر بشناسند، احتمالاً حرفم را می‌پذیرند. من نمی‌توانم از «تحسین‌های ناشی از شناخت سطحی» استقبال کنم و از «نقدهای ناشی از شناخت سطحی» ناراحت شوم. به قول قدیمی‌ها: این به آن در.

‌
از طرف دیگر، باید یاد بگیرم که در دنیای همگرا چگونه حرف بزنم. مفروضاتم را در صحبت‌هایم بگویم. و انتظار نداشته باشم مخاطبی که ۱۰ دقیقه حرف من را می‌شنود، ده هزار دقیقه حرف‌های دیگرم را هم بخواند و بعد قضاوت کند. این انتظار، حتی اگر عقلانی باشد، عملی نیست.

این روزها حتی وقتی پیامکی برای کسی می‌فرستم، متن را دوباره می‌خوانم و مراقبم که جمله‌بندی‌هایم جوری باشد که اگر به تنهایی و بدون صدر و ذیل نقل شد، کمترین سوء برداشت را ایجاد کند. فکر می‌کنم حرف زدن در دنیای جدید، مهارت تازه‌ای می‌خواهد.
ما هنوز می‌توانیم رسانهٔ‌ مطلوب خودمان را انتخاب کنیم و به آن محدود شویم. اما نباید انتظار داشته باشیم که گفتگوهای فرارسانه‌ای شکل نگیرند.

 
تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
.