کتاب سواد رسانه ای | جیمز پاتر

کتاب دربارهٔ‌ سواد رسانه ای کم نیست. نویسندگان بسیاری طی دو دههٔ گذشته دربارهٔ این موضوع نوشته‌اند و تلاش کرده‌اند رسانه را به مخاطبان خود بشناسانند و استفادهٔ بهتر از این ابزار را بیاموزند.

در میان این کتاب‌ها، کتاب سواد رسانه ای (Media Literacy) نوشتهٔ جیمز پاتر از شهرت زیادی بهره‌مند است. نه لزوماً به این علت که بهترین کتاب سواد رسانه ای است، بلکه بیشتر از این رو که حدود دو دهه قدمت دارد و از سال ۱۹۹۸ تا امروز، مدام ویرایش‌های تازه‌ای از آن به بازار عرضه شده است.

از آن‌جا که کتاب سواد رسانه ای پاتر یکی از منابع ما در تدوین درس‌های مرتبط با رسانه است، به سبک همیشگی متمم، آن را به شکل مختصر در قالب یک مطلب مستقل معرفی می‌کنیم تا در درس‌های دیگر راحت‌تر بتوانیم به آن ارجاع دهیم.

چند جمله دربارهٔ جیمز پاتر

دبلیو جیمز پاتر (W. James Potter) پس از تحصیل در رشته‌های ادبیات انگلیسی،‌ رسانه‌های جمعی و نظریه ارتباطات، تقریباً تمام عمر خود را با رسانه گذرانده است (فایل PDF رزومهٔ پاتر).

او از سال ۱۹۷۱ روزنامه‌نگار بوده، کتاب‌های متنوعی در زمینهٔ ارتباطات و رسانه نوشته، صدها مقاله منتشر کرده و در دانشگاه‌های متعددی از جمله وسترن میشیگان، دانشگاه فلوریدا، ایندیانا، استنفورد، یو‌سی‌ال‌ای و سنتا باربارا در کالیفرنیا تدریس کرده است.

مخاطب‌های عمومی‌تر معمولاً او را با بحث سواد رسانه می‌شناسند. اما جامعهٔ دانشگاهی، او را متخصص «تأثیرات رسانه / Media Effects» می‌داند. بحث بسیار مهمی که همواره مورد توجه مردم، پژوهشگران، رسانه‌ها و دولت‌ها بوده است.

وقتی از تأثیرات رسانه حرف می‌زنیم، منظورمان سوالاتی از این دست است:

• آیا واقعاً رسانه‌ها مغز مردم را شستشو می‌دهند؟
• مردم چقدر از رسانه‌ها تأثیر می‌پذیرند؟
• سهم رسانه‌ها در تحولات اجتماعی چقدر است؟
• رسانه چقدر می‌تواند در ترویج یا مهار خشونت نقش ایفا کند؟
• تأثیرگذاری رسانه‌ها در چه شرایطی زیاد می‌شود؟
• چه اتفاق‌هایی باعث می‌شود که یک رسانه اثرگذاری خود را از دست بدهد؟
• رسانه‌های جدید را چقدر باید جدی گرفت؟
• آیا زمانی که مردم به موبایل و شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند، هنوز هم رسانه‌های جمعی سنتی تأثیرگذارند؟
• هزینه کردن برای رسانه‌های سنتی چقدر توجیه دارد و جایگاه آن‌ها در جامعه چیست؟

ناگفته پیداست که این سوال‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند و محققانی که در این حوزه‌ها صاحب‌نظرند، چقدر می‌توانند در درک بهتر جایگاه نقش رسانه مفید باشند.

اما مستقل از زمینهٔ اصلی فعالیت او، ما فعلاً به کتاب سواد رسانهٔ جیمز پاتر کار داریم. کتابی که نزدیک به رُبع قرن در ده ویرایش به بازار عرضه شده و در بسیاری از دانشگاه‌ها تدریس شده است.

اهمیت سواد رسانه ای

«ما هم‌زمان در دو دنیا زندگی می‌کنیم؛ دنیای واقعی و دنیای رسانه.» این را جیمز پاتر می‌گوید. و در ادامه توضیح می‌دهد که در این دو زندگی موازی، سواد رسانه ای چه نقشی دارد.

اگر سواد رسانه‌ای‌مان کم باشد، ممکن است نتوانیم مرز این دو دنیا را تشخیص دهیم. یعنی گاهی به اشتباه فکر کنیم آن‌چه در دنیای رسانه می‌بینیم، دریچه‌ای به دنیای واقعی است. گاهی هم در عین این که رسانه دقیقاً دریچه‌ای به دنیای واقعیت است، با خود بگوییم: «این‌ها فقط حرف‌های رسانه‌هاست و دنیای واقعی شکل دیگری است.»

سواد رسانه ای می‌تواند ما را از این دام‌ها نجات دهد.

سه ستون سواد رسانه ای از دید جیمز پاتر

پاتر تمام بحث سواد رسانه ای را در سه محور خلاصه می‌کند. سه ستون که حتی اگر در یکی از آن‌ها ضعیف باشیم، دیگر نمی‌توانیم از رسانه‌ها به بهترین شکل استفاده کنیم.

با توجه به این که در درس‌های دیگر دربارهٔ این موضوعات صحبت می‌شود، فعلاً هر یک از این سه ستون را در حد چند جمله معرفی می‌کنیم. صرفاً در حدی که فضای ذهنی پاتر و نوع نگاه او به سواد رسانه ای مشخص شود:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مدیریت رسانه به شما پیشنهاد می‌کند: