تحلیل دینامیک سیستمها یا تحلیل سیستمهای پویا

تحلیل دینامیک سیستمها یا تحلیل سیستمهای پویا و نیز پویایی شناسی سیستمها، هر سه، معادل‌هایی هستند که برای اصطلاح System Dynamics به کار می‌روند.

دانشی که گاهی اوقات، با تفکر سیستمی اشتباه گرفته می‌شود.

البته تفکر سیستمی زیربنای تحلیل دینامیکی سیستمهاست؛ اما این‌که دانشی زیربنای دانش دیگر باشد، با این‌که آن دو را یکسان فرض کنیم تفاوت دارد.

دینامیک سیستم‌ها، به رفتار سیستم‌ها در طول زمان توجه می‌کند

مهم‌ترین تفاوت تفکر سیستمی و دینامیک سیستم‌ها هم‌چنانکه از از پیشوند دینامیک پیداست، توجه‌ی ویژه‌ی دینامیک سیستم به زمان است.

صفت پویا و اصطلاحاتی مانند پوینده بودن به تغییر در طول زمان اشاره دارند.

هم‌چنان‌که در زبان انگلیسی نیز Dynamic در مقابل Static (ایستا) قرار می‌گیرد.

به همین علت، هرگاه می‌گویند باید دینامیک این سیستم را بررسی کنیم، منظور این است که باید رفتار و ویژگی‌های آن در طول زمان بررسی شده و تغییرات ‌آن‌ها، زیر نظر گرفته شود.

دینامیک سیستم، بر پایه‌ی نگاه کمّی شکل گرفته است

تفکر سیستمی به ساختار سیستم‌ها و ارتباط میان اجزای سیستم توجه دارد و شکل کلی رفتار سیستم را مد نظر قرار می‌دهد.

به عنوان مثال، تفکر سیستمی به ما می‌آموزد که افزایش جمعیت نمی‌تواند تا ابد ادامه پیدا کند و به خاطر کاهش سرانه‌ی منابع، رشد پیوسته‌ی جمعیت در هر جامعه‌ای، از جایی به بعد کُند شده و حتی ممکن است متوقف شود.

اما دینامیک سیستم‌ها می‌خواهد با بررسی وضعیت جامعه و استخراج شاخص‌های آن، به ما بگوید که جمعیت در طول زمان چگونه تغییر خواهد کرد و – در حد یک برآورد – جمعیت در نهایت، روی چه سطحی تثبیت و متوقف می‌شود.

دینامیک سیستم‌ها، به خط مشی‌گذاری کمک می‌کند

در خط مشی گذاری، تعدادی گزینه و سیاستِ کلان پیش روی ما قرار دارد و بر اساس وضعیت سیستم و چالش‌هایی که با آن‌ها روبرو هستیم مناسب‌ترین گزینه‌ها را انتخاب کنیم.

این کار می‌تواند در مقیاس کوچک در سطح یک کسب و کار و در مقیاس کلان، برای یک کشور،‌ یک ناحیه‌ی جغرافیایی و حتی کل جهان انجام شود.

جستجوی نقاط اهرمی و استفاده از آن‌ها در سیاست‌گذاری

در درس تفکر سیستمی، با مفهوم نقاط اهرمی (در کنار نقاط کلیدی و نقاط مرزی) آشنا شدیم.

آموختیم که در بسیاری از سیستم‌ها، می‌توان نقاطی اهرمی را یافت که با تغییراتی جزئی در آن‌ها، وضعیت کل سیستم دچار تغییرات بزرگ و جدی می‌شود.

حتی برخی از نمونه‌های نقاط اهرمی را هم در تمرین‌ها حدس زدیم و مطرح کردیم.

اما  از کجا بدانیم که نقاط اهرمی را درست تشخیص داده‌ایم؟ 

چگونه برآورد کنیم که تغییر وضعیت نقاط اهرمی، چه میزان تغییر را – طی چه مدت زمان – برای ما به همراه خواهد داشت؟

می‌دانیم که هر تغییری هزینه دارد و اگر نتوانیم برآورد مناسبی از دستاورد تغییر داشته باشیم، اقدام‌های اصلاحی‌مان می‌توانند زیان‌ده بوده و حتی ما را به نقطه‌ای عقب‌تر از وضعیت فعلی بازگردانند.

دینامیک سیستم ها و درک بهتر مفهوم زمان

در تفکر سیستمی، با افق زمانی در حل مسئله و اهمیت آن آشنا شدیم.

آموختیم که سیستمی فکر کردن، همواره با فکر کردن در افق زمانی بلندمدت همراه است.

اما سوال مهم این است که بلندمدت دقیقاً چقدر است؟

بر اساس چه معیارهایی، کوتاه مدت،‌ میان مدت و بلندمدت را تعریف می‌کنیم؟

از آن‌جا که دینامیک سیستم‌ها می‌تواند رفتار سیستمها را در طول زمان،‌ تحلیل کرده و شبیه سازی کند، پاسخ‌های قابل قبولی برای این سوال‌ها در اختیار ما قرار خواهد داد.

به تعبیر جان استرمن در کتاب Business Dynamics، دینامیک سیستمها به ما کمک می‌کند تا سیستم‌های پیچیده را بفهمیم و تحلیل کنیم.

سیستم‌هایی که رفتار و آینده‌شان، بدون نگاه دقیق تحلیلی و صرفاً بر پایه‌ی قضاوت‌های شهودی،‌ قابل درک و تفسیر نیست.

برخی از منابع مورد استفاده در تدوین درس دینامیک سیستم‌ها

Business Dynamics (پویایی شناسی کسب و کارها، نوشته‌ی جان استرمن)

Limits to Growth (محدودیتهای رشد، نوشته دانلا مدوز)

Scale (Geoffrey West)

 Business Policy and Strategic Management (Gupta)

توضیح آخر این‌که در ایران، بیشترین زحمت برای پایه‌گذاری، ترویج و توسعه بحث دینامیک سیستمها، بر عهده‌ی دکتر علینقی مشایخی بوده است.

ایشان فارغ التحصیل دانشگاه MIT، از اساتید مطرح بین‌المللی این حوزه، و نیز بنیان‌گذار دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف هستند.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری دینامیک سیستم ها به شما پیشنهاد می‌کند: