کتاب ۱۹۸۴ جورج اورول | چند نکته درباره تحلیل و نقد کتاب ۱۹۸۴

سونیا اورول، همسر جورج اورول می‌گوید (+): او دوست داشت به اندازهٔ یک طبقهٔ عریض کتابخانه، کتاب نوشته باشد. نه این که لزوماً همه در یک حد ارزش داشته باشند. اما لااقل در حدی که – شبیه نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم – بعداً بشود مجموعه‌ای شکیل از کارهایش منتشر کرد.

عمر کوتاه اورول مانع تحقق این آرزو شد. اورول سال‌های پایانی زندگی را با سل دست‌و‌پنجه نرم کرد و در نهایت در ۴۶ سالگی درگذشت. از او فقط نُه کتاب و دو مجموعه جستار باقی ماند. جستارها – در بیرون از فضای دانشگاهی و جمع منتقدان ادبی – غالباً ناشناخته‌اند و از کتاب‌ها هم فقط دو عنوان به شهرت جهانی رسیده‌اند: قلعه حیوانات و ۱۹۸۴.

اما همین دو عنوان کتاب کافی است تا او را از نویسندگان مشهور و تأثیرگذار قرن بیستم بنامیم.

اورول قطعاً خوشحال می‌شد اگر می‌‌دانست پس از مرگش آن‌قدر کتاب و مقاله درباره‌اش نوشته خواهد شد که یک طبقهٔ کتابخانه برایشان تنگ خواهد بود. و نیز اگر می‌دانست کتاب ۱۹۸۴ پای ثابت بسیاری از کلاس‌های نقد ادبی تبدیل خواهد شد و قلعهٔ حیوانات آن‌قدر خوانده خواهد شد که می‌شود آن را بخشی از خاطرهٔ جمعی بشریت دانست.

نویسندگان اندکی هستند که می‌توانند در این زمینه با او رقابت کنند. از این منظر آنتوان دو سنت اگزوپری با داستان شازده کوچولو و ویکتور هوگو با داستان بینوایان با او در یک دسته قرار می‌گیرند.

جورج اورول (منبع عکس)

اورول – بدون این که علت را بگوید – وصیت کرده بود که زندگینامه‌اش را ننویسند. برداشت دوستان اورول و سونیا همسرش این است که اورول فکر می‌کرده هر آن‌چه باید در موردش گفته شود، خودش گفته و نوشته و آن‌چه می‌ماند، جز تحلیل‌های روانشناسانه نخواهد بود (+). البته توصیه‌اش چندان موثر نیفتاد و کتاب‌های متعددی به زندگی او پرداخته‌اند. و چنان که برخی گفته‌اند، کار دنیا انگار برعکس خواست ماست. اورول جز معدود کسانی شد که برایش زندگینامهٔ فرضی هم نوشتند! دنیس گلاور این زندگی‌نامهٔ فرضی را با عنوان آخرین انسان اروپا (The Last Man in Europe) منتشر کرده است.

به هر حال، ما این خواستهٔ اورول را جدی می‌گیریم و «فعلاً در این مطلب» مستقیم به سراغ کتاب ۱۹۸۴ می‌رویم تا زندگی‌ شخصی اورول – چنان‌که او دوست داشت – بر افکار و آثار و نوشته‌هایش سایه نیندازد.

معرفی کتاب ۱۹۸۴ جورج اورول

کتاب ۱۹۸۴ یک رمان سیاسی است دربارهٔ سرزمینی که تحت کنترل یک رژیم کاملاً تمامیت‌خواه اداره می‌شود. این داستان در شهری به نام لندن اتفاق می‌افتد. اما لندنی که بخشی از کشور اوشنیا است:

در جغرافیایی که اورول در رمان خود خلق کرده، سه ابرقدرت بزرگ جهان را در اختیار دارند:

• اوشنیا (Oceania)
• ایست‌‌ایشیا (Eastasia)
• اوراسیا (Eurasia)

اگر چه این کتاب در سال ۱۹۴۹ منتشر شده، اما یک سال قبل، یعنی در ۱۹۴۸ نوشته شده است. عدد ۸۴ هم وارونهٔ همان عدد ۴۸ است. شاید اورول با این کار می‌خواسته وضعیت ۱۹۸۴ را دقیقاً‌ در تقابل با وضعیت فعلی کشورش قرار دهد و یادآوری کند که زندگی مردم انگلیس می‌تواند شکل دیگری هم باشد.

داستان ۱۹۸۴ حاصل بافته‌ شدن دو روایت به یکدیگر است. یک روایت به رژیم توتالیتر برمی‌گردد و این که این رژیم چگونه حکومت را اداره می‌کند. روایت دوم که بر روایت اول سوار شده، داستان عاشقانه است که به خواننده کمک می‌کند حوصله به خرج دهد و با نویسنده تا پایان کتاب همراه بماند.

در رأس رژیم، فردی نشسته که ما در داستان او را با نام «برادر بزرگ» می‌شناسیم. او که کشور را در مسیر رشد و پیشرفت جلو می‌برد، ابزارهای کنترلی فراوانی دارد که قدرتمندترین آن‌ها تله‌اسکرین یا صفحهٔ سخن‌گو است. این صفحه، چیزی شبیه تلویزیون است. با این تفاوت که فقط گیرنده نیست. بلکه فرستنده هم هست و مدام اوضاع و احوال مردم را برای حاکمیت گردآوری می‌کند:

نمونه‌هایی از طرح جلد کتاب ۱۹۸۴ در دوره‌های مختلف (منبع)

چند جمله از کتاب ۱۹۸۴

اشاره به طرح کلی و مسیر داستان ۱۹۸۴ و پرداختن به سرنوشت قهرمان آن، شوق‌ و لذت مطالعهٔ کتاب را کاهش خواهد داد. بنابراین صرفاً بخش‌هایی از کتاب‌ها را – بی‌آن‌که به خط داستانی کلی اشاره کنیم – در ادامه می‌آوریم:

نام اولیهٔ کتاب ۱۹۸۴

البته این را هم باید بگوییم که اورول در تمام مدتی که این داستان را می‌نوشت، اسم «آخرین انسان اروپا» را برایش در نظر گرفته بود (همان عنوانی که بعداً گلاور برای زندگی‌نامهٔ فرضی او به کار برد). اما در زمان انتشار، ناشر به دنبال اسم خاص‌تری بود و این شد که در نهایت اورول عدد ۱۹۸۴ را پیشنهاد کرد (+). امروز، با نگاهی به گذشته، می‌توانیم بگوییم که اصرار ناشر بر تغییر نام کار درستی بوده است. ۱۹۸۴ فقط یک عدد نیست. به واژه‌ای در زبان انگلیسی و بسیاری از زبان‌های دیگر تبدیل شده است.

کافی است به تبلیغ معروف اپل برای مکینتاش فکر کنید که در سال ۱۹۸۴ منتشر شد و جملهٔ پایانی آن چنین بود: «اپل در ژانویهٔ ۱۹۸۴ مکینتاش را معرفی خواهد کرد و خواهید دید که ۱۹۸۴ شبیه ۱۹۸۴ نخواهد بود.»

پیام عدد ۱۹۸۴ چنان واضح بود که همه متوجه می‌شدند این تبلیغ کنایه‌ای به IBM است و اپل می‌خواهد اقتدار این شرکت را برای همیشه بشکند.

این تبلیغ زیبا و خلاقانه، قطعاً یکی از نقاط درخشان کارنامهٔ اپل است. اما پیش از آن و بیش از آن، شاهدی بر موفقیت اورول است که توانست یک «عدد» را به «کلمات» زبان انگلیسی بیفزاید.

نکاتی دربارهٔ حاشیه‌ها و نقد کتاب ۱۹۸۴

بهترین ترجمه کتاب ۱۹۸۴

همان‌طور که می‌دانید، در مورد چنین کتاب‌هایی که بازار از آن‌ها استقبال کرده و ترجمه‌های متعدد دارند، همواره چالش یافتن و انتخاب بهترین ترجمه وجود دارد. طی چند دههٔ اخیر ترجمه‌های متعددی از کتاب ۱۹۸۴ اورول به بازار عرضه شده‌اند.

قدیمی‌ترین ترجمه متعلق به آقای صالح حسینی است. ایشان از مترجمان پیش‌کسوت کشورمان هستند و آثار فاخر و ارزشمند بسیاری را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند.

اما از آن‌جا که چند دهه از این ترجمه گذشته، نثر آن اندکی با نثر امروز ما فاصله دارد و ممکن است برای خواننده‌ای که متن‌های کلاسیک کمتری خوانده یا دایرهٔ لغاتش چندان گسترده نیست، کمی دشوار باشد.

ده‌ها ترجمهٔ دیگر هم طی این سال‌ها به بازار عرضه شده‌اند که هر یک نقاط قوت و ضعف خود را دارند.

ما تمام جمله‌های فارسی را که در این متن آمده از ترجمهٔ آقای حمیدرضا بلوچ نقل کرده‌ایم که به همت انتشارات مجید به بازار عرضه شده است. در عین حال، اگر دوستان عزیز متممی ترجمه‌های دیگر را هم خوانده‌اند و آن‌ها را مناسب می‌دانند، خوشحال می‌شویم آن‌ها را زیر همین درس بیاورند و اگر توانستند و راغب بودند زحمت مضاعفی را تحمل کنند، ممنون می‌شویم یک یا دو نمونه از جمله‌ها و پاراگراف‌ها را که در متن درس آمده، از نسخهٔ ترجمهٔ خودشان بیاورند تا مقایسه امکان‌پذیر باشد.

ترجمهٔ حمیدرضا بلوچ از ۱۹۸۴ (منبع عکس: اینستاگرام انتشارات مجید)