دورهٔ آموزش فکر کردن به کمک نوشتن

نوشتن در نقش حافظهٔ بیرونی

گاهی اوقات، هدف ما از نوشتن صرفاً ثبت رویدادها و وقایع است، یا ثبت هر آن‌چه که می‌خواهیم مطمئن شویم فراموش نمی‌شود. مثلاً:

دانشجوی مشغول پایان‌نامه، بعد از اتمام یک روز شلوغ، نکاتی دربارهٔ آن‌چه خوانده و تعدادی از سؤالاتی که بی‌پاسخ مانده را در دفترش ثبت می‌کند.

مشاور پس از جلسه با مشتری، نکات کلیدی بحث را برای بررسی‌های بعدی یادداشت می‌کند.

کسی به یک سفر تفریحی رفته، مشاهداتش را در یک فایل متنی در گوشی موبایلش می‌نویسد.

 دفترچه یادداشت | بخشی از مغز در بیرون از جمجمه

نوشتن با هدف برون‌ریزی احساسی

می‌دانید که یکی از تکنیک‌های رایج در مدیریت هیجانات و عبور از تنش‌ها و فشارها این است که احساسات و افکارمان را دربارهٔ آن‌ها بنویسیم. به این مثال‌ها توجه کنید:

کسی که با شریک عاطفی‌اش قهر کرده، کاغذی برمی‌دارد و تمام گله‌هایی را که نتوانسته به او بگوید، در آن می‌نویسد.

فرزندی که اخیراً پدر یا مادرش را از دست داده، حرف‌هایی را که فرصت نشد به آن‌ها بگوید، روی کاغذ می‌آورد تا ذهنش سبک شود.

جوانی که آیندهٔ‌ کشور را مبهم می‌بیند و ابهام‌ها و تنش‌ها برایش استرس‌آفرین شده، هر آن‌چه را در ذهنش می‌گذرد روی کاغذ می‌آورد تا شاید ذهنش کمی خالی شده و از فشار روانی نگرانی‌هایش کاسته شود.

نوشتن در نقش ابزاری برای ثبت ایده، حل مسئله و تصمیم‌گیری

حتی کسانی که چندان عادت به نوشتن و فکر کردن روی تخته و لپ‌تاپ و کاغذ ندارند، اغلب برای ثبت ایده و حل مسئله به سراغ نوشتن می‌روند. حداقل در این مورد خاص، افراد بیشتری اهمیت و کارکرد نوشتن را تجربه کرده و پذیرفته‌اند:

مسئول منابع انسانی که با چند نفر از همکاران جلسه داشته، خلاصه‌ای از دغدغه‌های آن‌ها و راه‌حل‌هایی را که به ذهنش می‌رسد در دفترش ثبت می‌کند.

مدیر بازاریابی که با چالش ریزش مشتریان روبه‌رو است، همهٔ علت‌ها و راه‌حل‌هایی را که به ذهنش می‌رسد، روی وایت‌بورد اتاقش نوشته و پیش چشمش قرار داده است.

کسی که به مهاجرت فکر می‌کند اما هنوز تصمیمش نهایی نشده، مزیت‌ها و معایب مهاجرت را روی برگه‌ای نوشته و وزن آن‌ها را می‌سنجد و ارزیابی می‌کند. هم‌چنین نوشته‌اش را به دوست و آشنا نشان می‌دهد و از آن‌ها کمک می‌گیرد تا این فهرست را اصلاح و تکمیل کند.

نوشتن افکار روزانه برای افزایش خودآگاهی

تقریباً هر نوع رشد و توسعه نیازمند خودآگاهی است. هر چقدر بیشتر خود را بشناسیم و آگاهانه‌تر با خودمان مواجه شویم، تسلط بیشتری بر خودمان و مسیر زندگی‌مان خواهیم داشت. کار کردن برای شناخت بیشتر خود و آگاهی از احوال درونی هیچ‌وقت ساده نبوده. از قدیم هم این کار را با تمرین‌های خاص و معمولاً با همراهی مربیان خردمند انجام می‌داده‌اند.

اما خودآگاهی در سال‌های اخیر سخت‌تر هم شده است. گسترش تکنولوژی، افزایش سرعت زندگی و حواس‌پرتی‌های دائمی باعث شده که گاهی حرکت ما در مسیر زندگی مانند قدم زدن فردی مست در خیابان باشد. در عین این که از نقطه‌ای به نقطهٔ دیگر می‌رویم، گاهی اصلاً متوجه نمی‌شویم که چه شد این کار را کردیم یا آن انتخاب را انجام دادیم. یا چرا در نقطه‌ای هستیم که هیچ‌وقت فکر نمی‌کردیم در آن‌جا قرار بگیریم.

نوشتن می‌‌تواند نقش مهمی در رهایی از این مستی و افزایش آگاهی از خویشتن ایفا کند. کسانی که مفهوم هوش هیجانی را می‌پسندند، تأکید می‌کنند که افزایش خودآگاهی نقش مهمی در تقویت هوش هیجانی نیز ایفا می‌کند.

مثلاً وقتی به سوال‌های زیر به شکل مکتوب پاسخ می‌دهید، عملاً نوشتن را برای افزایش خودآگاهی به خدمت گرفته‌اید:

چرا به موفقیت دوستم حسادت کردم؟ چرا الان از این که حسادت کردم حس بدی دارم؟

چرا در مهمانی‌ها اضطراب دارم؟ چه چیزهایی این اضطراب را تشدید می‌کنند؟

چرا امروز در برخورد با دوستم عصبانی شدم؟ چه عواملی در این عصبانیت نقش داشت؟

چرا هنگام فکر کردن به گذشته، نمی‌توانم خودم را به خاطر برخی اشتباهاتم ببخشم؟

چرا وقتی همکارم مرا تحسین کرد، معذب شدم و احساس ناخوشایندی داشتم؟ در آن لحظه دقیقاً در ذهنم چه گذشت؟

تفکر تأملی (بازاندیشی) چیست؟

پیگیری بهتر اهداف و تثبیت و تغییر عادتها

این مورد از جمله مواردی است که برای بسیاری از ما آشنا است و اغلب آن را – ولو برای مدتی کوتاه – تجربه کرده‌ایم. تقریباً همهٔ کسانی که در زمینهٔ هدف گذاری مطالعه کرده و صاحب‌نظرند، تأکید می‌کنند که «نوشتن» و «ثبت رویدادها و اقدام‌ها» یکی از ابزارهای مهم و بدون جایگزین در مسیر تعقیب اهداف است:

کسی که قصد دارد ورزش را به سبک زندگی‌اش اضافه کند، هر روز یا هر هفته، گزارشی از کارهایی که در این مسیر انجام داده می‌نویسد.

کسی که می‌خواهد هر روز مقدار مشخصی کتاب بخواند، یک جدول تهیه کرده و پیشرفت روزانه‌اش را در آن ثبت می‌کند. هم‌چنین جایی در گزارشش در نظر گرفته که اگر نتوانست طبق برنامه پیش برود، علت را در آن‌جا شرح دهد.

کسی که می‌خواهد یک زبان جدید یاد بگیرد، دفترچه‌ یا فایلی درست کرده و هر روز (یا هر هفته) به پیشرفت (یا تلاش) خودش در شاخه‌های مختلف امتیاز می‌دهد.

رشد اخلاقی

اگر اخلاق را در حد قوانین ساده‌ای مثل دروغ نگفتن، دزدی نکردن و به قتل نرساندن دیگران خلاصه کنیم، قاعدتاً اخلاقی زندگی کردن صرفاً یک «انتخاب» است. یعنی کافی است صبح که از خواب بیدار می‌شوید تصمیم بگیرید که «امروز کسی را به قتل نمی‌رسانم.»

اما واقعیت این نیست. مسائل اخلاقی بسیار پیچیده‌اند و تشخیص این که واقعاً چه زمانی از قلمرو اخلاق خارج شده‌ایم ساده نیست. در واقع بیشترین چالش در مباحث اخلاقی، قضاوت دربارهٔ مقیاس‌هاست.

نوشتن ابزار بسیار ارزشمندی است که می‌تواند به ما برای اندیشیدن دقیق‌تر دربارهٔ مسائل اخلاقی کمک کند.

حرفه‌ای‌ شدن

درست مانند موضوع اخلاق، توسعه حرفه‌ای هم به اندیشیدن و بازاندیشی نیاز دارد.

قرار نیست ما همه چیز را در کلاس‌ها و دوره‌ها بیاموزیم. حتی تجربهٔ عملی هم به تنهایی کافی نیست. خصوصاً در دنیای پرشتاب ما که هنوز یک اتفاق را هضم نکرده، اتفاق بعدی به سراغ‌مان می‌آید و یک کار تمام نشده، کار بعدی بر سرمان می‌ریزد.

بخشی از حرفه‌ای شدن به «هنر متوقف شدن» و «بازاندیشی رفتارها و رویدادها» مربوط می‌شود: گاهی باید با خودمان خلوت کنیم و دیده‌ها، شنیده‌ها، تجربه‌ها و اتفاقات‌ را تفسیر کنیم. کنار هم قرار دادن این‌ها نوعی «زایندگی» ایجاد می‌کند و دانش و بینش‌های جدیدی در ذهن‌مان متولد می‌شود.

موارد زیر نمونه‌ایی از بازاندیشی با هدف توسعه حرفه‌ای هستند:

وقتی کلاس معلم به پایان می‌رسد، گوشه‌ای می‌نشیند و یکی از مثال‌ها را که باعث بحث و اختلاف‌نظر شد، گوشهٔ دفترش می‌نویسد. هدف معلم این است که بعداً این مثال را بیشتر بررسی کند و ببیند آیا این بحث‌ها طبیعی بوده؟ یا مثال نامناسبی را انتخاب کرده است؟

کارآفرینی که در جلسه با سرمایه‌گذاران موفق نشده، پس از جلسه سوار ماشین می‌شود. اما پیش از این که حرکت کند، همان‌ جا چند لحظه متوقف می‌شود و همهٔ رفتارها و حرکت‌هایی را که فکر می‌کند اشتباه بوده، در موبایلش می‌نویسد تا بعداً بیشتر به آن‌ها فکر کند.

یک وکیل که پس از هر جلسه دادگاه، رفتار و استدلال‌های حقوقی خود را مرور می‌کند و در دفترش نقاط قوت و ضعف خود را می‌نویسد تا در آینده بهتر عمل کند.

دونالد شون (Donald Schon) یکی از متفکرانی است که در دهه‌های اخیر نقش مهمی در ترویج این نوع فکر کردن ایفا کرده است. به همین علت ما در متمم کتاب متخصص اهل تأمل او را معرفی و مرور کرده‌ایم.