کتاب جمهوری روم | گزارشی از زندگی در روم باستان

از قرن هفتم قبل از میلاد، گروهی از محترم‌ترین پاتریسی‌ها برای بحث در مورد مشکلات جامعه، متناوباً گرد هم جمع می‌آمدند. از آن‌جا که این اعضای مُسن را به عنوان سناتور می‌شناختند، گروه‌شان نیز سنا نامیده شد.

در آغاز، سناتورها قدرت حقیقی نداشتند و بیشتر به عنوان مشاور پادشاهان عمل می‌کردند. اما با رشد و موفقیت بعضی مزارع رومیان در قرن ششم قبل از میلاد، پاتریسی‌ها که مالک مزارع بودند نیز به نحوی روزافزون، ثروتمند و صاحب قدرت شدند. [در حدی که] بسیاری از آنان به سناتورهای رک‌گو و بی‌پروایی بدل شدند که بر بعضی از تصمیم‌های پادشاهان تأثیر مستقیم می‌گذاشتند.

سرانجام، پاتریسی‌ها چنان قدرتمند و جسور شدند که کنترل حکومت را به طور کامل در دست گرفتند.

در سال ۵۰۹ قبل از میلاد، هنگامی که شاه تارکنیوس سوپربوس خارج از شهر بود، سنا جلسه‌ای تشکیل داد و او را از فرمانروایی خلع کرد و دولتی جدید تأسیس نمود.

رومیان از تأسیس جمهوری دو هدف داشتند. اول، ایجاد نظامی که در آن مردم حق اظهارنظر داشته باشند و دوم، تقسیم قدرت حکومتی میان چند نفر و چند گروه برای جلوگیری از قدرت گرفتن بیش از حد یک شخص واحد.

رومیان دیدند که شهرهای یونانی دارای شوراهای دموکراتیک هستند؛ گروه‌هایی متشکل از شهروندان که برای بحث و رأی دادن در مورد مسائل مهم و انتخاب رهبران خویش گرد هم جمع می‌شدند.

رومیان این ایده را اقتباس کردند و شوراهایی متشکل از شهروندان رومی را ایجاد کردند. فقط رومیان بالغ و آزاد که سلاح داشتند (واجد شرایط برای خدمت در نظام) مجاز بودند شهروند باشند و در شورا شرکت کنند.

در حکومت رومیان هم درست مانند دموکراسی‌های یونانی، زنان و بیگانگان و بردگان حق رأی نداشتند.

شورای روم دو مقام رسمی حکومتی را برمی‌گزید که کنسول نام داشتند. چستر استار می‌نویسد:

«این مردان در داخل کشور بر دولت نظارت می‌کردند و در خارج از کشور، حکم سردار را داشتند. گر چه هر کنسول معمولاً در حوزه‌ی کار خویش به همراه ارتش تحت فرمانش، مستقل عمل می‌کرد، اما اگر در روم پیشنهاد سیاسی جدی‌ای به تصویب می‌رسید، هر دو کنسول می‌بایست با آن موافقت می‌کردند. در مواقع بحرانی، دو کنسول [یک فرد را به عنوان دیکتاتور انتخاب می‌کردند و] پا پَس می‌کشیدند تا دیکتاتور با قدرت مطلق، موقتاً برای شش ماه در رأس قدرت قرار بگیرد.»

مدت حکومت دیکتاتور کوتاه انتخاب شده بود تا نتواند از قدرتش سوء استفاده کرده و حکومتش را مادام‌العمر کند. به همین نحو، مدت خدمت کنسول‌ها نیز یک سال بود تا اگر محبوب واقع نشدند یا عملکرد ضعیفی داشتند، بتوان به سرعت آن‌ها را جایگزین کرد.

سنا همچنان در مقام هیأت مشاوری باقی می‌مانند که به کنسول‌ها در تصمیم‌گیری‌ها کمک می‌کرد.

دموکراسی روم مانند دموکراسی آتن و دیگر شهرهای یونان نبود، چون تنها معدودی از نخبگان در این دولت شرکت داشتند.

از آن‌جا که مقامات دولتی روم، حقوق و دستمزدی دریافت نمی‌کردند، تنها ثروتمندان می‌توانستند به طور دائم در این دولت حکومت کنند. از دیگر سو، بعضی از مناصب سیاسی برای عوام ممنوع بود. مثلاً فقط پاتریسی‌ها می‌توانستند کنسول باشند.

… اکثر رعایا از این‌که از شرکت در فرایند سیاسی کشور منع شده بودند، شدیداً ناراضی بودند. آن‌ها تقریباً بلافاصله پس از ایجاد جمهوری، خواستار حق رأی بیشتر در دولت شدند.

پاتریسی‌ها در آغاز توجهی به خواسته‌ی آن‌ها نکردند، اما رعیت‌ها به زودی دست به اعتصاب زدند و از خدمت نظام روگرداندند. کنسول‌ها بدون وجود سربازان رعیت، توان تشکیل ارتش لازم برای دفاع از شهر را نداشتند. به همین علت، تسلیم شدند.

آن‌ها در سال ۴۹۴ قبل از میلاد به رعیت‌ها اجازه دادند که برای خود شورایی به نام مجلس عوام تشکیل دهند که پاتریسی‌ها در آن راه نداشتند. گر چه این شورا قدرت وضع قوانین را ندشت، اما هر ساله می‌توانست ده نماینده‌ی رسمی به نام تریبون انتخاب کند. وظیفه‌ی تریبون، حمایت از منافع عوام بود.

تریبون‌ها این قدرت را داشتند که در برابر تصویب هر قانونی که پاتریسی‌ها پیشنهاد می‌دادند بگویند «وتو!» یعنی «ممنوع می‌کنم!»

اکتاویان در سی و دو سالگی بر تمام دشمناش پیروز و در روم و امپراطوری‌اش به قدرت مطلق بدل شد. او به روم بازگشت و به افتخار پیروزی‌اش، سه روز تمام جشن و سرور برپا کرد.

اکتاویان به زودی دولت جدیدی را بر روم تحمیل کرد که ظاهراً شبیه نظام قبلی بود. هنوز سنا وجود داشت، دادگاه‌ها، شوراها و مقامات دولتی، همگی ظاهراً سر جای خود بودند و اکتاویان اجازه داده بود آن‌ها به بخش اعظم مسائل معمول کشور رسیدگی کنند.

اما در حقیقت، جمهوری دیگر وجود نداشت. چون دولت دیگر در دستان مردم نبود.

… اکتاویان ارتش را در اختیار خود نگه داشته بود و مصر را نیز در اختیار خود داشت. بنابراین، قدرت دولت عملاً و عمدتاً به روم محدود می‌ماند. اکتاویان سنا را واداشت تا با اعطای قدرت‌هایی اساسی به وی موافقت کند. اختیارات او مشابه اختیارات یک کنسول و تریبون بود. بنابراین می‌توانست هر قانون یا سیاستی را که می‌خواست پیشنهاد دهد یا وتو کند.

او همچنین حق اعلام جنگ بدون مشورت با سنا و حق تشکیل جلسه در سنا و انتخاب نامزدهای شوراها و وارد کردن آن‌ها به سنا را نیز برای خود محفوظ می‌داشت.

اکتاویان قدرت مطلق یک دیکتاتور را داشت. اما به علت نفرت و بی‌اعتمادی مردم روم نسبت به عناوینی چون دیکتاتور یا پادشاه، از این عناوین حذر می‌کرد. او در سال ۲۷ قبل از میلاد [تاریخی که پایان رسمی جمهوری روم محسوب می‌شود] به عنوان افتخاری امپراطور سزار اوگوستوس یعنی «حاکم ظفرمند بزرگ» مفتخر شد.

… مردم هم به خاطر این‌که پس از یک قرن خونریزی و جنگ قدرت و آشوب داخلی، نظم و ثباتی ایجاد شده بود، قدردان و سپاسگزار او بودند. به زودی خاطره‌ی جمهوری در ذهن مردم، با یاد مشکلات و آشوب توأم شد و تصور احیای آن نیز، مُرد.