زنگ تفریح | خفاش‌ها – پستانداران پرنده‌ی بی‌آزار

خفاش‌ها، در تعامل با ما انسان‌ها، چندان خوش‌شانس نبوده‌اند.

بسیاری از ما انسان‌ها، از خفاش‌ها می‌ترسیم و چهره‌ی آن‌ها را دوست‌داشتنی نمی‌دانیم. گروهی دیگر هم – که از خفاش‌ها ترس ندارند – آن‌ها را به عنوان غذا می‌خورند و برای بقیه‌ی انسان‌ها دردسر می‌سازند.

البته فقط ظاهر خفاش‌ها نیست که آن‌ها را برای بسیاری از ما ترسناک می‌کند. تصورات نادرست درباره‌ی خفاش‌ها هم فراوان است.

مثلاً کم نیستند افرادی که خفاش‌های خون‌آشام (Vampire Bats) را نماد و نمونه‌ی خفاش‌ها درنظر می‌گیرند و بر تصور ترسناکی که از این حیوان وجود دارد می‌افزایند.

این در حالی است که از میان بیش از ۱۰۰۰ گونه‌ی مختلف خفاش، تنها سه گونه‌ی آن‌ها خون‌آشام هستند. این سه گونه هم بومی آمریکای مرکزی و جنوبی‌اند و با انسان هم کاری ندارند. بلکه به سراغ حیواناتی مانند کره‌اسب و گوساله و مانند این‌ها می‌روند.

سایر گونه‌های خفاش‌ها (یعنی بیش از ۹۹/۷٪ گونه‌ها) از حشرات و شهد گیاهان تغذیه می‌کنند و گونه‌هایی بسیار مفید محسوب می‌شوند.

تنوع گونه‌ها در خفاش‌ها به حدی است که آن‌ها را پس از موش‌ها، به متنوع‌ترین دسته‌ی پستانداران تبدیل کرده است.

خفاش‌ها حداقل ۶۵ تا ۱۰۰ میلیون سال است که مهمان زمین هستند و می‌توان آن‌ها را معاصر دایناسورها در نظر گرفت.

این جانوران، تنها پستانداران پرنده‌ی روی کره‌ی زمین هستند. البته پستانداران بالدار دیگری هم وجود دارند (مثلاً سنجابهای پرنده). اما آن‌ها پرواز نمی‌کنند و از بال خود، صرفاً برای سُر خوردن روی هوا (Gliding) و پرش‌های بلند استفاده می‌کنند. در حالی که خفاش، درست مثل پرندگان، بال می‌زند و پرواز می‌کند و برخی گونه‌های آن حتی می‌توانند در یک شب، مسافتی بیش از ۴۰۰ کیلومتر را پرواز کنند.

خفاش‌ها از نظر ابعاد فیزیکی، بسیار متنوعند. طول بدن آن‌ها از پنج سانتی‌متر تا بیست‌و‌پنج سانتی‌متر تغییر می‌کند و طول بال‌هایشان از دوازده‌سانتی‌متر تا دو متر متغیر است.

اگر چه عمر بعضی از گونه‌های خفاش، کمتر از بیست سال است، اما گونه‌هایی با عمر بیش از سی سال هم، مشاهده شده و مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

احتمالاً شنیده‌اید و می‌دانید که خفاش‌ها برای دید بهتر در شب، از سیستم اکو-لوکیشن (Echolocation) استفاده می‌کنند. به این معنا که صدایی را تولید می‌کنند و از روی انعکاس صدا تشخیص می‌دهند که چه چیزهایی در اطراف‌شان وجود دارد. قدرت تشخیص این سیستم در حدی بالاست که می‌توانند موانعی با ضخامت یک تار مو را هم تشخیص دهند. البته همه‌ی خفاش‌ها از توانمندی اکولوکیشن برخوردار نیستند و خفاش‌هایی که این ویژگی را دارند، گوش‌های بسیار بزرگی دارند.

از ویژگی‌های دیگر خفاش‌ها می‌توان به حضور آن‌ها تقریباً در همه جای کره‌‌ی زمین اشاره کرد. قطب‌ها و بیابان‌ها تنها نقاطی هستند که در آن‌ها خفاش وجود ندارد.

گفته می‌شود بزرگترین جمع خفاش‌های جهان در Bracken Cave تگزاس آمریکا قرار دارد. برآورد می‌شود که در آن غار حدود بیست میلیون خفاش در کنار یکدیگر زندگی کنند (پرجمعیت‌تر از بسیاری از شهرهای پرجمعیت انسانی).

برای این‌که درکی از این جمعیت داشته باشید کافی است به این نکته توجه کنید که آن‌ها در هر شب حدوداً ۲۰۰ تن حشره می‌خورند. اگر این حجم بالای خوردن حشره توسط خفاش‌ها نبود، صنعت کشاورزی در سراسر جهان باید از مقدار بسیار بیشتری سم برای نابود کردن حشرات استفاده می‌کرد که هم هزینه‌زاست و هم به محیط زیست آسیب می‌زند.

البته گفتیم که همه‌ی خفاش‌ها حشره‌خوار نیستند. اما خفاش‌های شهدخوار و میوه‌خوار هم نقش مهمی در چرخه‌ی طبیعت دارند. از جمله این‌که در گرده‌افشانی نقش فعال ایفا می‌کنند. مجموعاً حدود ۵۰۰ گونه‌ی گیاهی از جمله موز، عنبه و آووکادو برای گرده‌افشایی و تکثیر طبیعی، به حمایت و فعالیت خفاش‌ها وابسته‌اند.

تازه این فواید، جدا از ارزش مدفوع آن‌هاست. مدفوع خفاش به علت حجم بالای نیتروژن و فسفر، یک کود عالی محسوب می‌شود و نقش مهمی در بارورسازی خاک جنگل‌ها ایفا می‌کند.

در فضای وب، مطلب درباره‌ی خفاش‌ها کم نیست و کافی است به مراجعی مانند National Geographic یا Fact Retriever که منبع این مطلب متمم بوده‌اند مراجعه کنید تا نکات جالب بسیاری را درباره‌ی آن‌ها بخوانید.

اما برای این‌که کمی بیشتر با این حیوانات دوست شوید و شاید آن‌ها هم در دایره همدلی شما قرار بگیرند، در بخش پایانی این مطلب، یک کلیپ کوتاه از یک خانم استرالیایی می‌آوریم که از بچه‌‌خفاش‌های یتیم شده مراقبت می‌کند. خفاش‌هایی که به مناطق شهری نزدیک هستند، به خاطر ساخت‌وسازهای انسانی، به شدت در معرض آسیب قرار دارند و ممکن است در برخورد با شیشه‌ها و یا کابل‌های برق و سایر موانع دست‌ساز بشر، آسیب ببینند یا جان خود را از دست بدهند.

در چنین شرایطی، فرزندان آن‌ها – که در چهار ماه اول رشد‌شان نیازمند حمایت مادر هستند – ممکن است آسیب ببینند و نتوانند به زندگی خود ادامه دهند.