معمای زندانی یا دوراهی زندانی (Prisoner’s Dilemma)

به سختی می‌توانید در میان مثال‌ها و داستان‌های تخصصی علمی، موردی را بیابید که به اندازه‌ی معمای زندانی یا دوراهی زندانی (به انگلیسی: Prisoner’s Dilemma) به فضای گفتگوهای عمومی و کتابها و مقالات عمومی راه پیدا کرده باشد.

حدس زدن علت این مسئله هم دشوار نیست. بسیاری از ما در زندگی روزمره خود و در محیط شغلی‌مان به نوعی با معمای زندانی مواجه می‌شویم.

این داستان فرضی، یکی از مثال‌های پایه‌ای در نظریه بازیها، استراتژی رقابتی، تعاملات بین کشورها، مدیریت بازارهای انحصار چندجانبه، رابطه های عاطفی، کار تیمی و انبوهی از موارد و موضوعات دیگر است.

یکی از روایات ساده‌ی معمای زندانی به شرح زیر است:

دو نفر از اعضای یک باند جنایتکار دستگیر شده‌اند.

هر یک از آنها به صورت انفرادی حبس هستند و هیچ نوع دسترسی به فرد دیگر ندارند.

متاسفانه علیه هیچ یک از این دو نفر، شواهد کافی برای محکوم کردن نهایی وجود ندارد.

آنها هر دو امیدوار هستند که به خاطر جرم‌های کوچک‌ترشان، تنها به یک سال حبس محکوم شوند و ماجرا مختومه شود.

اما در این میان، بازجو به هر یک از آنها یک پیشنهاد می‌دهد که:

اگر شهادت دهی که همکارت چه جرائمی مرتکب شده، به تو تخفیف خواهیم داد.

سناریوهای احتمالی به شرح زیر خواهد بود:

حالا خودتان را به جای زندانی الف (یا ب) بگذارید.

از یک سو، تمایل دارد که اعتراف نکند.

اگر شریک جرم او هم اعتراف نکند، ماجرا با یک سال زندان حل می‌شود.

اما نگران است که مبادا، شریک او (که الان خبری از وضعیتش ندارد) تصمیم بگیرد و او را لو بدهد.

در این حالت شریکش آزاد می‌شود و او زندانی خواهد شد.

ممکن است تصمیم بگیرد که علیه شریکش شهادت بدهد.

در این حالت، احساس می‌کند که یا رها خواهد شد و یا اگر شریکش هم به همین نتیجه برسد، هر یک دو سال زندانی خواهند شد!

فرض مهم:  فرض می‌کنیم که اگر زندانی‌ها به هر شیوه‌ای از زندان خارج شدند، تغییر هویت می‌دهند و به نقطه‌ای دوردست می‌روند. به عبارتی، نگرانی از برخورد آتی همکارشان ندارند. 

این معما می‌تواند شکل‌های پیچیده‌ای به خودش بگیرد.

مثلاً فرض کنید که دوران محکومیت دو زندانی تمام می‌شود و اینها بیرون می‌آیند و اتفاقاً همدیگر را پیدا می‌کنند و مستقل از آنچه بین‌شان گذشته است، تصمیم می‌گیرند به انسان‌هایی اخلاق گرا تبدیل شوند.

به این معنا که بزرگوارانه یکدیگر را ببخشند و گذشته را فراموش کنند و دوباره با هم دزدی و کلاهبرداری را آغاز کنند!

حالا فرض کنید دوباره همان سناریو تکرار می‌شود و اینها دستگیر می‌شوند و دوباره همان پیشنهاد!

می‌توان حدس زد که رفتار این زندانی‌ها متفاوت خواهد بود و ارزیابی متفاوتی از گزینه‌ها را انجام خواهند داد.

واقعیت این است که زندگی ما، بیش از موارد انفرادی معمای زندانی، سرشار از موارد تکرار معمای زندانی است.

به این مثال از معمای زندانی در زندگی روزمره توجه کنید: