سفته بازی چیست و به چه کسی سفته باز می‌گویند؟

سفته بازی یکی از واژه‌هایی است که در ادبیات اقتصادی عامه مردم ما، به عنوان واژه ای با بار معنایی منفی رواج پیدا کرده است. گاهی اوقات ممکن است در نشریات، مقاله‌ها و تحلیل‌هایی را مشاهده کنیم که از سفته بازها به شکلی بسیار منفی و در حد قاچاقچی یا تروریست اقتصادی نام می‌برند.

البته واقعیت هم این است که اگر سفته بازی در یک بازار اقتصادی به شکل گسترده رایج شود و از سوی دیگر سفته بازها در یک بازار مالی،‌ به گروهی خاص با دارایی‌های خاص یا امتیازهای خاص محدود شوند، سفته بازی ممکن است به سلامت آن بازار لطمه جدی وارد کند.

اما بهتر است با مفهوم کلی سفته باز و سفته بازی آشنا باشیم تا این واژه (یا صفت)‌ را به شکل دقیق‌تری به کار بگیریم.

در ساده‌ترین تعریف، سفته بازی یا Speculation را به این صورت تعریف می‌کنند:

گاهی در زبان فارسی – البته با کمی قربانی کردن از مفهوم دقیق این کلمه – به کسانی که سفته بازی می‌کنند، نوسان گیر هم گفته می‌شود.

معمولاً سفته بازی را در برابر سرمایه گذاری قرار می‌دهند. اما اینکه تفاوت این مفهوم دقیقاً چیست، مورد توافق همگان نیست:

گاهی اوقات، سرمایه گذار و سفته باز را از نظر افق زمانی تصمیم گیری، با یکدیگر مقایسه می‌کنند. از این دیدگاه، کسی که مثلاً خانه‌ای را خریده و آن را خالی و بدون استفاده نگه داشته و سالها بعد فروخته است، سرمایه گذار و کسی را که خانه ای را به خاطر قیمت مناسب و ارزان آن (مثلاً به دلیل نیاز مالک خانه به نقدینگی) خریداری می‌کند و طی روزها یا ماه‌های آتی آن را به فرد دیگری می‌فروشند، سفته باز گفته می‌شود.

گاهی اوقات، سرمایه گذار و سفته باز را از نظر میزان ریسکی که معاملات خود می‌پذیرند، مقایسه می‌کنند. سرمایه گذار را کسی می‌دانند که محافظه کارانه تصمیم گرفته یا ریسک معقول انجام می‌دهد و سفته بازی را رفتار کسی می‌دانند که وارد ریسک‌های بزرگ قمارگونه می‌شود. در این تعریف، فردی که در حوزه‌ی بازرگانی فعالیت می‌کند، اگر با هدف کاهش ریسک معاملات خود، پس از اعلام قیمت به مشتری، ارز مورد نیاز معامله خود را تامین کند، تصمیم او از جنس سرمایه گذاری محسوب می‌شود. بازرگان،‌ با این کار، اطمینان حاصل می‌کند که به دلیل تغییر ناگهانی ارزش پول، دچار زیان نخواهد شد. البته طبیعی است که بر خلاف برخی از همکاران خود، با نوسان قیمت ارز،‌ سود مضاعف هم کسب نخواهد کرد.

اما کسی که بر اساس شنیده‌های خود، بر این باور است که احتمال دارد ارزش ریال مثلاً در هفته‌ای آینده بیست درصد کاهش پیدا کند و سرمایه‌ی قابل توجهی را – به امید کسب سود – به دلار یا یورو تبدیل می‌کند، سفته باز در نظر گرفته می‌شود.

برخی منابع رسمی، سفته بازی را کسب سود از طریق تلاش برای پیش بینی نوسان قیمت تعریف می‌کنند و تاکید می‌کنند که وجود سفته بازی در حد معقول،‌ برای فعالیت هر بازار ضروری است. اما شکل افراطی آن می‌تواند به مکانیزمهای بازار آسیب بزند.

اگر بحث کوسه های خشن یا پشه های مزاحم در متمم را مطالعه کرده باشید احتمالاً باید به این باور رسیده باشید که بازارها، درست مانند یک اکوسیستم هستند و هر یک از این نقش‌ها، در صورتی که به شکل متعادل و منطقی آن ایفا شوند، می‌توانند ضامن سلامت و بقاء بازار باشند.

اما خوب است به خاطر داشته باشیم که شکل متعادل سفته بازی به تعدیل عرضه و تقاضا و تامین نقدینگی کمک کرده و شکل نامطلوب آن، به ایجاد نارضایتی در معامله کنندگان و سرمایه گذاران و همینطور ایجاد حباب در قیمت‌ها و نوسانات شدید قیمت‌ها (Market Volatility) منجر می‌شود.