کتاب حساب دوستی (استیون استروگاتز) | مکاتبات یک ریاضیدان و معلمش

معمولاً در پاراگراف فارسی متمم به سراغ کتابهایی می‌رویم که وجه غالب‌شان ادبی است. اگر هم نیست، سهم ادبیات و روایت در آن‌ها زیاد است. اما این بار می‌خواهیم کتابی را معرفی و مرور کنیم که حدود نیمی از حجم آن با فرمول و محاسبات ریاضی پر شده است است: مشتق، انتگرال، مسائل هندسه و همهٔ آن چیزهایی که معمولاً باعث ترس و نگرانی بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان در شب امتحان هستند (و البته نه همهٔ آنها).

دربارهٔ استیون استروگاتز

استیون استروگاتز (اشتروگاتس) را در ریاضیات می‌شود شبیه ریچارد فاینمن در فیزیک دانست. هم از نظر جایگاه بالایی که در ریاضی دارد، هم از این نظر که شوق بزرگ زندگی‌اش، تبیین پیچیدگی‌ها به زبان ساده است. استروگاتز نیز مانند فاینمن، به دانشگاه و دانشگاهیان محدود نشده و همواره کوشیده با بخش بزرگ‌تری از مردم صحبت کند. کتاب The Joy of X (لذت X) نمونه‌ای از آثار اوست که این شوق تبلیغ و ترویج ریاضیات را نشان می‌دهد.

استیون استروگاتز (منبع عکس: Cornell Chronicle)

کسانی که با نظریهٔ شبکه‌ها آشنا هستند، نام استروگاتز را با مدل‌سازی شبکه‌های جهان کوچک (Small-world Networks) به یاد می‌آورند. مقاله‌ای که او و همکارش دانکن واتس در این زمینه منتشر کردند، یکی از از مقالات بسیار تأثیرگذار و پرارجاع در دنیای ریاضیات، تکنولوژی و شبکه های اجتماعی است (+).

او در زمینهٔ‌ تحلیل رفتارهای غیرخطی سیستمها، آشوب و بررسی و مدل‌سازی سیستمهای پیچیده هم از دانشمندان پیشتاز و صاحب‌نام است.

نامه‌هایی به معلم حسابان

دون جافری (Don Joffrey) معلم حسابان یا همان دیفرانسیل و انتگرال (calculus) استروگاتز بوده؛‌ زمانی که استروگاتز پانزده ساله بوده است.

اما این معلم اخلاقی داشت که او را از همهٔ معلم‌ها متمایز می‌کرد. او بارها و به بهانه‌های مختلف سر کلاس درس از دانش‌آموزان سابقش تعریف می‌کرد. تعریف‌هایش چنان با احترام و هیجان همراه بود که انگار آن‌ها را می‌پرستید. استیو می‌گوید: «با داستان‌هایش بعضی از آن‌ها را مانند خدایان ریاضی در المپ جلوه می‌داد.»

استروگاتز می‌گوید که خود او هم از جمله کسانی بوده که جافری تحسینش می‌کرده است: بیشتر مثل فن‌ها (fans) بود تا معلم‌ها. هر مسئله‌ای که پیدا می‌کردم و می‌توانستم حل کنم، شگفت‌زده می‌شد و تشویقم می‌کرد.

رابطهٔ بین استروگاتز و جافری بعد از دوران دبیرستان قطع نشد. استیو گاه‌و‌بیگاه نامه‌هایی به معلمش می‌نوشت و سوال‌هایش را از او می‌پرسید. جافری هم سوال‌ها یا ابهام‌هایی را که در مسائل ریاضی داشت با او مطرح می‌کرد.

سال‌های نخست، سوال‌های استیو بیشتر بود و راهنمایی‌های جافری راهگشاتر. اما به‌تدریج، روند تغییر کرد. استیو به یکی از غول‌های ریاضیات، یکی از همان خدایان المپ تبدیل می‌شد و حالا بیشتر جافری بود که سوال‌هایش را از او می‌پرسید. و حتماً حدس می‌زنید که استیو هم به داستان‌های کلاس درس جافری اضافه شده بود.

این دوستی مکاتبه‌ای، حدود سی سال ادامه پیدا کرد. و آن‌چه در کتاب حساب دوستی (The Calculus of Friendship) می‌خوانیم، منتخبی از آن نامه‌هاست.

کتاب حساب دوستی را انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر کرده است.

نگاهی به بخش‌هایی از کتاب حساب دوستی

کتاب حساب دوستی کتابی نیست که به‌سادگی بتوانیم مثل کتابهای دیگر چند پاراگراف از آن را انتخاب و نقل کنیم. حرف‌ها و جمله‌ها لابه‌لای بحث‌های ریاضی پراکنده شده‌اند و طبیعی است برای کسانی که اهل ریاضی نیستند، جذاب نباشند.

اما حال‌وهوای کتاب، عجیب و زیبا و تأثیرگذار است و در این‌جا می‌خواهیم شما را کمی با این حال‌و‌هوا آشنا کنیم.

حتماً همه‌چیز را در مورد هم می‌دانید