مفهوم پایایی و روایی در پرسشنامه ها و کاربرد پرسشنامه ها برای ما
در قسمت اول این بحث در مورد تعریف پرسشنامه، توضیحات مختصری ارائه کردیم.
در اینجا هم توضیحاتی بسیار مختصر و کوتاه (در حد یک واژه نامه) درباره مفهوم پایایی و روایی در پرسشنامه ها و همین‌طور کاربرد پرسشنامه ها برای کسانی که محقق نیستند، اشاره می‌کنیم.
در اینجا قسمت عمده‌ی تاکید ما بر پرسشنامه هایی است که در مدیریت و روانشناسی برای سنجش ویژگی ها و نگرش ها و رفتارها طراحی می‌شوند و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
حتماً از قسمت قبلی بحث به خاطر دارید که برخی پرسشنامه ها، برای سنجش فکت‌ها و داده های عینی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مثلاً پرسشنامه‌ای که هنگام خرید از یک فروشگاه در مورد محصولات آن فروشگاه ارائه می‌شود و شما آن را تکمیل می‌کنید و یا پرسشنامه‌ای که هنگام مراجعه به بخش خدمات پس از فروش، قبل از ارائه‌ی سرویس گارانتی آن را تکمیل می‌کنید.
پرسشنامه های ثبت فکت‌ها هم اصول و چارچوب‌های زیادی دارند که طراحان پرسشنامه، آنها را در نظر می‌گیرند.
به عنوان مثال:
- اینکه طول پرسشنامه چقدر باشد، یک نکته‌ی کلیدی و مهم است. پرسشنامه کوتاه، اطلاعات زیادی به دست نمی‌دهد. حالا یک نفر را راضی کرده ایم که از او اطلاعات بگیریم، بهتر است تلاش کنیم بیشترین اطلاعات را بگیریم. اما پرسشنامه طولانی هم، مناسب نیست. هم رغبت پاسخ‌دهنده به آن کم می‌شود و هم دقت او در پاسخ به سوالات پایانی کاهش خواهد یافت.
- مهم است که اطلاعات دموگرافیک مرتبط پاسخ‌دهندگان گردآوری شود. فرض کنید در فروشگاه لوازم صوتی و تصویری در مورد ویژگی‌های مثبت و منفی محصولات خود نظرسنجی می‌کنیم. دانستن سن و جنسیت و تحصیلات و سایر پارامترهای دموگرافیک، می‌تواند به ما در تحلیل‌های دقیق‌تر و استخراج اطلاعات ارزشمندتر کمک کند.
- بهتر است سوالات اول، بسته و دارای پاسخ‌های کوتاه باشند (آیا قبلاً هم از خدمات ما استفاده کرده‌اید؟). برای اکثر ما راحت‌تر است که در حد بله / خیر / موافق / مخالف نظر بدهیم. ضمن اینکه به تدریج برای پاسخ‌های طولانی‌تر هم آماده می‌شویم. پرسشنامه‌ها را معمولاً نمی‌توان با سوالات کلی و باز آغاز کرد: چه پیشنهادهایی برای بهبود خدمات ما دارید؟
در ادامه‌ی چنین فهرستی، می‌توان ده‌ها و صدها نکته‌ی مشابه دیگر مطرح کرد.
اما به هر حال، نکته‌ی مهم این است که حتی برای پرسشنامه‌های ثبت فکت هم که به نظر ساده می‌رسند، نکات و ظرافت‌های زیادی مورد توجه قرار می‌گیرد.
در کنار پرسشنامه های ثبت فکت، وقتی از پرسشنامه های مدیریتی و روانشناسی صحبت می‌کنیم، در کنار مفید یا غیرمفید بودن پرسشنامه، موارد دیگری مانند اعتبار پرسشنامه و قابلیت اعتماد هم به صورت جدی مطرح می‌شوند.
مهم‌ترین دغدغه در قابلیت اعتماد، تکرارپذیری نتایج یک پرسشنامه است و اینکه آیا در شرایط یکسان، نتایج مشابهی را به دست می‌دهد؟
به این دو مثال توجه کنید:
- فرض کنید پرسشنامه‌ای در مورد سنجش رفاه اقتصادی یک خانوار طراحی و تولید شده است. اگر یک خانواده، امروز و هفته‌ی بعد، این پرسشنامه را پر کنندپرسشنامه می‌تواند همان نتایج قبلی را به دست دهد؟ (البته فرض ما بر این است که در این فاصله در قرعه کشی بانک یا هر نوع بخت آزمایی دیگر برنده نشده باشند!)
- اگر در یک سمینار ۵۰۰ نفری، پرسشنامه‌ای برای سنجش رضایت شرکت کنندگان تهیه شده و پرسشنامه ها را به دو دسته‌ی دویست و پنجاه نفری تقسیم کنیم، نتایج پرسشنامه مشابه است؟ (طبیعتاً گروه‌ها باید مشابه باشند. نمی‌توانید رضایت ۲۵۰ نفر دوم را که در ناهار نوشابه به آنها نرسیده، با ۲۵۰ نفر اول مقایسه کنید. چون احتمالاً رضایت آنها از سخنران تفاوت خواهد داشت!)
اصطلاح آلفای کرونباخ هم که معمولاً در مورد پرسشنامه‌ها و تحقیقات می‌شنویم، یکی از ابزارهای سنجش پایایی یک پرسشنامه است.
برای مشاهدهٔ متن کامل این مطلب کافی است (بدون پرداخت هرگونه هزینه) در سایت متمم ثبت نام کنید. پس از ثبت‌نام به تعداد قابل‌توجهی از درسهای متمم دسترسی پیدا خواهید کرد نمونهٔ آنها را می‌توانید از طریق لینک زیر ببینید:
البته اگر بخواهید به همهٔ درسهای متمم دسترسی داشته باشید، لازم است حق اشتراک بپردازید.
ثبت نام رایگان تجربه‌ٔ متممی‌ها
عناوین زیر تعدادی از درسهای مختص اعضای ویژه متمم هستند:
مدیریت کسب و کار (MBA) | توسعه فردی
فنون مذاکره | خودشناسی | شخصیت شناسی
مسیر شغلی | کوچینگ | مشاوره مدیریت
از سوی دیگر، در کارهای حرفه‌ای، پرسشنامه می‌تواند سوگیری‌ها را کاهش دهد.
ممکن است یک کارشناس روانشناسی که به خوبی هم با مفهوم استرس آشناست، ترجیح بدهد متوسط استرس فرد مراجعه کننده را از طریق پرسشنامه بسنجد.
با این کار، هم از استاندارد بودن فرایند مطمئن می‌شود، هم با پرسیدن سوالات تکمیلی، می‌تواند دو نوع داده‌ی متفاوت (مصاحبه‌ای، پرسشنامه‌ای) گردآوری کرده باشد.
هم سوگیری قضاوت (که حتی ممکن است در اثر پیش زمینه‌ی ناشی از مراجعین قبلی باشد) کاهش می‌یابد.
