فقط روزهایی که می نویسم | روایت‌هایی از زندگی، تنبلی،‌ کتاب، خواندن و نوشتن

«و اگر قلم چیز دیگری نداند، این را می‌داند که روزی باید از حرکت بایستد؛ این هم بخشی از راز و رمز ماجراست. مرگ منتظر است و ما، هر کدام به شیوهٔ خود، به ملاقاتش می‌رویم. معنایش این نیست که مرگ باید پیوسته در ادبیات حاضر باشد؛ به رسمیت شناختنِ این مسأله است که ادبیات مهم یا جدی همیشه روایتِ پیروزی یا شکستِ جوهر آدمی است؛ کشاکشی که اگر زندگی پایان نداشت، بی‌معنی می‌بود.»

شاید این سایه‌ی مرگ را نتوان در هر قلمی مشاهده کرد، اما بی‌تردید قلم آرتور کریستال – نویسنده‌ی جمله‌های بالا – به خوبی می‌دانسته و می‌داند که باید روزی از حرکت بایستد؛ لااقل پنج جستاری که از آرتور کریستال در کتاب فقط روزهایی که می نویسم آمده، چنین تصویری را ترسیم می‌کند. به عنوان خواننده حس می‌کنید که او با نگاهی به انتخاب‌های گذشته و وضعیت امروزش، می‌کوشد از آن‌ها دفاع کند و مهر تأیید بر پرونده‌ای ثبت کند که دیر یا زود، دست مرگ آن را امضا خواهد کرد.

این پنج جستار یک‌جا و در یک مجموعه نبوده‌اند و به انتخاب #نشر اطراف در یک جلد کتاب با هم همسایه شده‌اند.

چنان‌که مترجم در مقدمه‌ی کتاب می‌گوید – و البته جستجوی ساده‌ای از وب هم این حرف را تأیید می‌کند – از آرتور کریستال اطلاعات چندانی در دست نیست. ظاهراً چندان اهل مصاحبه و گفتگوهای رسانه‌ای نبوده و به سبک برخی از نویسندگان، نخواسته ترکیبی از «نویسنده» و «بازاریاب» باشد.

البته جستجوی هویت آرتور کریستال در دنیای واقعی، حتی به فرض آن‌که به یافته‌هایی قابل‌نقل هم منتهی شود، لااقل به گمان خود او، دستاوردی ارزشمند محسوب نخواهد شد. چه این‌که در جستار وقتی نویسنده حرف می‌زند در همین کتاب، از رولان بارت نقل می‌کند که: «آن‌که حرف می‌زند همانی نیست که می‌نویسد و آن‌که می‌نویسد همانی نیست که هست.»

و البته نه فقط با نقل از دیگران، که با روایت تجربه‌ی شخصی‌اش هم تأکید می‌کند که جستجوی چهره‌ی واقعی نویسندگان و تلاش برای یافتن فرصت هم‌نشینی با آن‌ها می‌تواند ناامیدکننده باشد: «پوزش‌های دیرهنگام من نثار خورخه فرانسیسکو ایسیدورو لوئیس بورخس باد که یه بار برای دیدن و شنیدن‌اش راهم را کج کردم اما چیزی بیشتر از یک نارضایتی مبهم نصیبم نشد. چطور می‌توانست غیر از این بشود؟ من از او انتظار برآورده کردن چیزی را داشتم که فقط از عهدهٔ داستان‌هایش برمی‌آید.»

رؤیا پورآذر در مقدمه‌ی کتاب «لحن مطایبه‌آمیز و سرخوشانه» را از جمله ویژگی‌های جستار روایی برمی‌شمارد و حتی اگر قانع نشویم که همه‌ی جستارهای روایی دارای این ویژگی هستند، تردیدی نیست که جستارهای آرتور کریستال، به اندازه‌ای مناسب و متناسب از این لحن بهره برده‌اند. اما شاید نخستین ویژگی جستارهای کتاب، پیش و بیش از مطایبه و سرخوشی، «صراحت» باشد؛ صراحت درباره‌ی موضوعاتی که ما غالباً از صریح حرف زدن درباره‌ی آن‌ها طفره می‌رویم.

فقط روزهایی که می‌نویسم با سخن‌گوی تنبل‌ها آغاز می‌شود؛ جایی که کریستال از حرف زدن درباره‌ی تنبلی‌اش ابایی ندارد و نگران نیست که این تنبلی، او را از موفقیت مالی دور کرده است؛ آن‌هم «در جامعه‌ای که موفقیت مالی را با فراست، کاردانی و پرستیژ اجتماعی مترادف می‌داند» و «خوب پول در نیاوردن معنای خاص خودش را دارد.»

در جستار بعدی، او از لذت‌های گناه‌آلود سخن می‌گوید؛ باز هم موردی دیگر از حرف‌هایی که بسیاری از ما نگفتن‌شان را به گفتن‌شان ترجیح می‌دهیم. چرا فکر می‌کنیم خواندن ادبیات باید به شاهکارهای ادبی جهان خلاصه شود؟ چرا نباید از خواندن یک مقاله‌‌‌ی میان‌مایه درباره‌ی موضوعی که اصلاً اهمیت ندارد یا خواندن یک داستان جناییِ خالی از صنایع ادبی لذت نبریم؟ چرا باید برخی از کتاب‌هایی را که می‌خوانیم و دوست داریم، از پیش چشم مردم پنهان کنیم و ژست بگیریم که غرق در میان نویسندگان و شعرای کلاسیک هستیم. مگر جز این است که: «بخشی از لذتی که موقع خواندن کتاب‌ها می‌بریم از علم به این نکته ناشی می‌شود که می‌توانستیم چیز بهتری بخوانیم.»

سه جستار دیگر هم وضعیت مشابهی دارند. وقتی نویسنده حرف می‌زند به این موضوع پرداخته که قرار نیست نویسندگان به همان خوبی که می‌نویسند، حرف هم بزنند و روی صحنه و پیش گوش میکروفون‌ها و چشم دوربین‌ها، همان جلوه و عظمتی را داشته باشند که پشت میز تحریرشان دارند. او صریحاً و تلویحاً به خواننده اشاره می‌کند که زندگی شخصی ما نویسندگان را رها کنید و در دنیای کلمات‌مان غرق باشید و تجربه‌ی لذت را جستجو کنید. باز هم نگران نیست که حرفش خواننده‌ی کنجکاوی را که پیش از خواندن کتاب، در وب جزئیات زندگی شخصی کریستال را جستجو می‌کرده ناامید کند.

در زندگی و نویسندگی از این حرف می‌زند که نویسنده تمام تجربه‌های جهان را به عنوان ماده‌ی خامی برای خلق اثر خود می‌بیند. نه فقط نویسنده، که همه‌ی هنرمندها را چنین می‌داند. هنرمند یا باید میل به تجربه‌ی زندگی را کنار بگذارد و دست به کار خلق شود و یا این‌که «به جایش زندگی کند.»

شاید اینستاگرامرهای امروزی توصیف کریستال را خوب بفهمند؛ وقتی که هر لحظه میان «دیدن از دریچه‌ی چشم» و «دیدن از دریچه‌ی لنز موبایل» یکی را انتخاب کنند: انتخاب میان «تجربه‌ی زندگی» یا «روایت زندگی». اگر چه احتمالاً کریستال خوشحال نمی‌شود که اینستاگرامرها خودشان را در زمره‌ی هنرمندانِ مد نظر او ببینند و خود را مصداق دغدغه‌های او تصور کنند.

اما در میان این پنج جستار، شاید صریح‌ترین آن‌ها پنجمین‌شان باشد؛ جایی که کریستال صریح و شفاف می‌گوید دیگر کتاب نمی‌خوانم.

او آنقدر خوانده است که نیازی نبیند چهره‌ی یک «خوره‌ی کتاب» را از خودش ترسیم کند. آن‌قدر با نوشته‌های کلاسیک زندگی کرده که راحت و بی‌ملاحظه بتواند بگوید «این روزها روزنامه، دو سه تا مجله و گهگاه یک رمان، نمایشنامه یا فیلم جنایی مهیج، همهٔ ظرفیت خواندن من است.»

خجالت نمی‌کشد که بگوید «برایم کوچک‌ترین اهمیتی ندارد که این روزها چه کتابی چاپ می‌شود و نمی‌توانم تصور کنم که چرا باید برای کس دیگری اهمیت داشته باشد.»

از این پنج جستار، بخش‌هایی از جستار سوم را برایتان انتخاب کرده‌ایم و در این‌جا می‌آوریم:

توضیح پایانی این‌که کتاب فقط روزهایی که می نویسم در قالب مجموعه «جستارهای روایی» نشر اطراف منتشر شده و کتاب‌های دیگری هم در این مجموعه وجود دارد که در آینده در قالب پاراگراف فارسی به آن‌ها خواهیم پرداخت.

در مورد ترجمه‌ی کتاب هم می‌توانیم بگوییم که به قضاوت متمم، متن از ترجمه‌ای روان برخوردار است و تطبیق بخش‌هایی از کتاب با نسخه‌ی انگلیسی متن ما را به این باور رساند که احسان لطفی مترجم این جستارها، اوج تلاش و همت خود را برای انتقال امانت‌دارانه و اثرگذار پیام مولف به کار بسته است.