جملاتی از کتاب روشنگری شگفت انگیز پروفسور کاریتا | استیون لوکس

اگر رمان دنیای سوفی نوشته‌ی یوستین گردر را خوانده باشید و بخواهید مشابهی برای آن در دانش سیاست و مکاتب سیاسی پیدا کنید، احتمالاً یکی از بهترین گزینه‌های شما، کتاب روشنگری شگفت انگیز پروفسور کاریتا (The Curious Enlightenment of Professor Karita) نوشته‌ی استیون لوکس (Steven Lukes) خواهد بود.

اما یک تفاوت میان گردر و لوکس وجود دارد. گردر سابقه‌ی تدریس دانشگاهی ندارد و پیش از این‌که شهرتِ جهانی خود را به دست بیاورد، به معلمی در دبیرستان اشتغال داشته است. بنابراین نویسنده بودن او بر جایگاه علمی‌اش می‌چربد.

این در حالی است که استیون لوکس پروفسور و نظریه‌پرداز علوم سیاسی است و نام او را در کتاب‌های مرجع متعددی می‌بینید. ضمن این‌که در زمینه‌ی قدرت یک نظریه‌پرداز شناخته‌شده است و مدلی که در تقسیم‌بندی سه‌گانه‌ی قدرت ارائه کرده، در دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود (+).

می‌توان گفت که در مورد لوکس، جنبه‌ی تسلط علمی و جایگاه دانشگاهی بر قدرت نویسندگی می‌چربد. البته این به آن معنا نیست که کتاب او ضعیف است، اما قضاوت متمم این است که قدرت گردر در روایت داستانی بیشتر از اوست.

پروفسور کاریتا کیست؟

شخصیت اول داستان لوکس، یک استاد دانشگاه به نام پروفسور کاریتا است.

پروفسور کاریتا عمری را در مسیر مطالعه‌ی فلسفه‌ی سیاسی گذرانده و دیگر شور و شوق سیاسی جوانان را ندارد. او به «تعبیر و تفسیر جهان» راضی است و رویای «تغییر جهان» را در سر نمی‌پروراند. هم‌چنین از نگاه مطلق و پر شور جوانی فاصله گرفته است. چنان‌که می‌گوید:

کاریتا دل‌باخته‌ی عصر روشنگری (هفدهم و هجدهم میلادی و پس از قرون وسطی) است و هر شب وقت شام، در خیال خود با دانشمندان و اندیشمندان آن دوره بحث و گفتگو می‌کند.

تخصص دانشگاهی کاریتا هم عصر روشنگری است و آراء فیلسوفان و اندیشمندان آن دوره را تدریس می‌کند. دوره‌ای که کاریتا معتقد است نقش مهمی در شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی دوران معاصر داشته است.

او در نظام آباد (Militaria) زندگی می‌کند. جایی که قدرت و سیاست و اقتصاد در اختیار نظامیان است:

این فضای خشک را بارها به شکل‌های مختلف در طول داستان تجربه می‌کنیم:

خوش‌بینی و بدبینی

در همان اوایل می‌فهمیم که در نظام‌‌آباد، نبردی میان خوش‌بینی و بدبینی در جریان است: خوش‌بینی و بدبینی به ذات و طبیعت انسان.

خوش‌بین‌ها – که متفکرانی مانند کاریتا بودند – فکر می‌کردند که اگر تصمیم‌‌گیری، قدرت و سرنوشت مردم به دست مردم سپرده شود، به تدریج همه‌ چیز بهبود پیدا می‌کند.

اما بدبین‌ها – که قدرت را در اختیار داشتند – معتقد بودند که انسان‌ها آمادگی بسیاری برای فساد و خطا و گناه دارند و این قدرت نظامی است که می‌تواند آن‌ها را از اشتباه و خطا حفظ کرده و قوام و دوام جامعه را به همراه بیاورد.

برای مسئولان نظام‌‌آباد بسیار مهم بود که اساتید دانشگاه هم به ترویج بدبینی کمک کنند و اتفاقاً به همین علت است که کاریتا در همان اوایل داستان، از زندان سر در می‌‌آورد.

در زندان یکی از نخستین حرف‌هایی که می‌شنود این است: «می‌خواهیم عینک تازه‌ای برایتان تهیه کنیم. بعد مطمئنیم که اوضاع را از دید ما می‌بینید.»

مقایسه‌ی سه مکتب

داستان کاریتا پیچیدگی‌ها و جزئیات فراوانی دارد.

اما شالوده‌ی اصلی ماجرا این است که او این فرصت را پیدا می‌کند که سه نوع حاکمیت را تجربه کند.

نوع اول را در نظام‌آباد می‌بیند.

دومین نوع را در کشوری به نام منفعت‌آباد (Utilitaria) تجربه می‌کند؛ جایی که همه چیز بر مبنای منفعت و بیشینه‌سازی منفعت برای اکثریت است.

سومین نوع را هم در جماعت‌آباد (Communitaria) می‌بیند و لمس می‌کند.

استیون لوکس چنان‌که در مقدمه‌ی کتاب می‌گوید، تصویری کاریکاتوری از هر سه مکتب فکری ارائه کرده است. بنابراین نقاط قوت و ضعف‌ را به شکلی متوازن ارائه نکرده و بیشتر خواسته به ما بیاموزد که هیچ‌یک از این مکاتب، بی‌نقص نیستند.

او به دانشجویانی که این کتاب را – به اعتبار لوکس – به عنوان منبع و مرجع دانشگاهی خود انتخاب می‌کنند می‌گوید که به‌خاطر داشته باشید که من مقید به حفظ جانب انصاف نبوده‌ام؛ چون هدفم، نشان دادن ضعف‌ها [و ترغیب شما برای یافتن راه‌های بهبود] بوده است:

چند جمله درباره‌ی فایده آباد

کتاب روشنگری شگفت انگیز پروفسور کاریتا، ظرایف و جزئیات بسیاری دارد و نمی‌توان در شرحی مختصر، به همه‌ی جوانب آن پرداخت. بنابراین به سبک همیشگی‌مان در پاراگراف فارسی متمم، به نقل چند جمله اکتفا کرده و شما را دعوت می‌کنیم تا در صورتی که به این موضوع علاقه دارید، کتاب را تهیه کرده و به صورت کامل بخوانید:

توضیح پایانی این‌که کتاب روشنگری پروفسور کاریتا توسط مانی صالحی علامه به فارسی ترجمه شده و به همت #نشر نیلوفر به بازار عرضه شده است. ترجمه را نمی‌توان عالی دانست. اما روی هم رفته، خواندن آن دشوار نیست و می‌توانید تا حد خوبی با نویسنده همراه شوید.

[ لینک مرتبط: خرید کتاب روشنگری پروفسور کاریتا (شهر کتاب آنلاین) ]