مسیر شغلی چیست؟ مفهوم مسیر شغلی چه ابعادی دارد؟
کارمندی را در نظر بگیرید که در آستانه‌ی بازنشستگی، سوابق شغلی خود را مرور می‌کند و می‌گوید که ای کاش در دوران جوانی به سراغ کارآفرینی و راه‌اندازی کسب و کار خودم می‌رفتم.
یا بالعکس، کارآفرین ورشکسته‌ای را در نظر بگیرید که به نتیجه می‌رسد راه‌اندازی کسب و کار، گزینه‌ی مناسب او نبوده و می‌توانست در یک سازمان بزرگ، پله‌های ترقی را به شکلی بهتر و موثرتر طی کند.
به جوانی فکر کنید که در نخستین سال‌های دانشگاه، در جستجوی یک کار پاره‌وقت است و امید دارد که آن کار، بخشی از هزینه‌های تحصیلش را فراهم کند.
همه‌ی این مثال‌ها را می‌توان با یک موضوع مرتبط دانست: مسیر شغلی یا کارراهه یا Career (روی کلمه کلیک کنید و مطمئن شوید که تلفظ درست آن را می‌دانید).
مسیر شغلی معانی بسیار متنوعی دارد و در متون مختلف با تعریف‌های متفاوتی به کار می‌رود (+). در این درس قصد داریم بعضی از مفاهیم مرتبط با مسیر شغلی را با هم مرور کرده و برای مطالعه‌ی درس‌های تخصصی‌تر در این زمینه آماده شویم.
مسیر شغلی به عنوان زندگی‌نامه شغلی انسان‌ها
شاید ساده‌ترین تعریف مسیر شغلی این باشد که بگوییم: «مسیر شغلی یعنی زندگی‌نامه شغلی یک فرد. به این معنا که هر فرد در طول زندگی خود کدام جایگاه‌های شغلی را کسب می‌کند.»
مسیر شغلی مفهوم مدرنی است که پس از انقلاب صنعتی معنای جدی پیدا کرده و مورد توجه قرار گرفته است. قبل از آن، مسیرهای شغلی بسیار ساده بودند. مثلاً یک نفر زندگی شغلی خود را با شاگردی نجار آغاز می‌کرد و مسیر کاری‌اش با تبدیل شدن به استاد نجاری به پایان می‌رسید. یا یک نفر به عنوان معلم مکتب‌خانه مشغول به کار می‌شد و تا پایان زندگی کاری، در همان جایگاه باقی می‌ماند.
اما پس از انقلاب صنعتی، تنوع شغل‌ها بسیار بیشتر شد و کارِ سلسله مراتبی هم معنا پیدا کرد. حالا دیگر از جایگاه کارگر ساده در کارخانه تا مدیر کارخانه، پله‌های متعددی وجود داشت و بعضی از کارگران، می‌توانستند رویای بالا رفتن از نردبان شغلی را در ذهن خود بپرورانند.
هم‌چنین جابهجایی میان مشاغل بسیار بیشتر شد. سرپرست شیفت در یک کارخانه خودروسازی می‌توانست شغل مشابهی در یک کارگاه هواپیماسازی به دست بیاورد و یا معلم یک مرکز آموزشی در صورت اثبات توانمندی خود، می‌توانست در جایگاه معاون اجرایی یک مرکز آموزشی دیگر مشغول به کار شود.
به زبان امروزی، به تدریج جابهجایی عمودی و جابهجایی افقی در طول زندگی شغلی امکان‌پذیر شد و انسان‌ها با گزینه‌های بیشتر و متنوع‌تری برای انتخاب شغل روبرو شدند.
برنامه ریزی برای مسیر شغلی
برای فردی که در آستانه‌ی بازنشستگی قرار گرفته، مسیر شغلی بیشتر از جنس یک خاطره است. به این مفهوم که او به گذشته‌ی خود فکر کرده و موقعیت‌های شغلی مختلفی را که تجربه کرده به عنوان مسیر شغلی‌اش فهرست می‌کند (Career Path).
اما برای کسی که هنوز در ابتدا یا نیمه‌ی راه است و امید دارد که موقعیت‌های شغلی بهتری را تجربه کند، مسیر شغلی از جنس برنامه است (Career Plan). او می‌تواند انتظار «پیشرفت شغلی» داشته باشد و یا به این فکر کند که با انباشته کردن تجربه، جذب سازمان‌های قدرتمندتر، برندهای بزرگ‌تر و کسب و کارهای جذاب‌تر شود.
بنابراین وقتی در دنیای مدیریت از Career صحبت می‌شود، گاهی اوقات به این معناست که فرد، چه تصویری را از آینده شغلی و موقعیت‌های شغلی آتی خود در سر می‌پروراند و چه هدف‌هایی را در این زمینه در ذهن دارد (Career Goals).
«مسیر شغلی» برای کارشناسان و مدیران منابع انسانی
تا اینجا هر چه درباره‌ی مسیر شغلی گفتیم، از نگاه فردی به مسیر شغلی می‌پرداخت. یعنی وقتی خود شما به مسیر شغلی خودتان (در گذشته یا در آینده) نگاه می‌کنید.
اما مسیر شغلی می‌تواند معانی دیگری هم داشته باشد. مثلاً وقتی در جایگاه مدیریت منابع انسانی قرار می‌گیرید، باید به مسیر شغلی کارکنان سازمان فکر کنید. به اینکه آیا هر کس می‌تواند یک مسیر رشد و پیشرفت در مقابل خودش ببیند؟ آیا مشخص است که کارشناس فروش، در صورتی که از همکاران خود برتر و توانمندتر باشد، مدیر فروش بعدی شرکت خواهد بود؟ آیا کسی که در مرکز تماس شرکت فعالیت می‌کند و تلفن جواب می‌دهد، قرار است برای همیشه در جایگاه یک اپراتور بماند یا نردبانی هم برای بالا رفتن و رشد و پیشرفت او در نظر گرفته شده است؟
قرار نیست همیشه و همه‌جا، همه‌کس بتوانند به موقعیت‌های بهتر و برتر راه پیدا کنند. اما این دغدغه وجود دارد که یک عضو شایسته از سازمان، باید احساس کند که در جا نخواهد زد و مدیران سازمان برای جایگاه‌های شغلی آتی او فکری کرده‌اند.
پس مفهوم مسیر شغلی برای کارشناسان و مدیران منابع انسانی با تعریف مسیر شغلی فردی تفاوت دارد و وقتی این کارشناسان از طراحی مسیر شغلی حرف می‌زنند، منظورشان بسترسازی و مسیرسازی برای رشد و پیشرفت و ارتقاء کارکنان سازمان است.
مسیر شغلی از نگاه جامعه‌شناسان و مدیران سیاستگذار
از حوزه‌ی مدیریت کسب و کار که خارج شوید، هم‌چنان افراد دیگری هستند که به موضوع مسیر شغلی علاقه نشان می‌دهند.
مثلاً جامعه‌شناسان و سیاست‌گذاران کلان به این سوال می‌پردازند که آیا اقوام مختلف در یک کشور دسترسی یکسانی به مسیرهای شغلی دارند؟ یا جبر محیطی و محدودیت امکانات باعث می‌شود که در برخی نقاط، شغل‌های معدود و محدودی پیش روی مردم قرار بگیرد و فرصتی برای رویاسازی و خیال‌پردازی برای گام‌های بعدی مسیر شغلی به وجود نمی‌آید؟
آیا زنان و مردان از فرصت‌های برابر در مسیر شغلی برخوردار هستند؟ یا اینکه مسیرها و جایگاه‌های شغلی مشخصی وجود دارد که در عین توانمندی و شایستگی زنان، صرفاً به مردان سپرده می‌شود؟
این سیاست‌گذاران کلان، وقتی از مسیر شغلی حرف می‌زنند دغدغه‌های دیگری هم دارند. مثلاً آیا کسی که امروز از مدرسه یا دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود، می‌تواند تصویری از مسیر شغلی آینده‌اش در ذهن داشته باشد؟ آیا مدرسه و دانشگاه، او را برای بالا رفتن از پله‌های نردبان شغلی آماده می‌کنند؟
یک نگاه ساده این است که کار را در قالب بازار کار ببینیم. بگوییم موقعیت‌های شغلی عرضه می‌شوند و تقاضایی هم برای این موقعیت‌ها وجود دارد و وظیفه‌ی سیاستگذار هم، کمک به ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا است.
اما یک گام جلوتر – در یک اقتصاد سامان‌یافته و توسعه‌یافته – این است که کار را فراتر از یک «بازار» ببینیم و به این فکر کنیم که مسیرهای شغلی موجود در اقتصاد، چقدر می‌توانند به نسلی که می‌خواهد وارد محیط کار شود، انگیزه می‌دهد و امید به رشد و پیشرفت را در آنها تقویت می‌کند.
مفهوم مسیر شغلی در متمم
ما با اشاره به مفاهیم مختلف مرتبط با Career یا مسیر شغلی، صرفاً خواستیم چندوجهی بودن این مفهوم را یادآوری کنیم و توضیح دهیم که این اصطلاح در حوزه‌های مختلف، معانی متفاوتی پیدا می‌کند.
اما از آن‌جا که دغدغه‌ی متمم توسعه فردی است، توجه ما به مسیر شغلی هم از زاویه‌ی نگاه فردی خواهد بود. به عبارت دیگر، به این پرسش می‌پردازیم که من به عنوان یک فرد چگونه می‌توانم مسیر شغلی بهتر و مطلوب‌تری را بسازم و طی کنم.
این پرسش می‌تواند در قالب پرسش‌های متعدد دیگری به بحث گذاشته شود که به تدریج قصد داریم به آنها بپردازیم:
مسیر شغلی‌ای که فعلاً در آن قرار دارم چیست و چگونه است؟ چه مزایا و معایبی دارد؟ چه آینده‌ای برای آن متصور است؟
با توجه به استعدادها و مهارت‌هایم، آیا در مسیر شغلی مناسبی قرار دارم؟
من چه تصویری از خودم دارم؟ این تصویر چه تأثیری بر روی انتخاب‌های شغلی‌ام گذاشته است؟
آیا انتخاب‌های شغلی من تا کنون درست بوده‌اند؟
استراتژی مسیر شغلی من چیست؟
چه مولفه‌هایی از مسیر شغلی در اختیار من است و چه مولفه‌هایی را باید به عنوان محدودیت محیطی بپذیرم و با آن کنار بیایم؟
چگونه می‌توانم خودم را آماده‌تر کنم تا اگر روزی فرصتی پیش آمد، «من» گزینه‌ی مطلوب برای کسب جایگاه بهتر و موقعیت شغلی بالاتر باشم؟
در این مسیر، علاوه بر سوالات بزرگ و کلان، به موضوعات کوچک‌تر و روزمره هم خواهیم پرداخت. مثلاً این که:
این‌ها و ده‌ها سوال دیگر، موضوعاتی است که به تدریج در مجموعه درس‌های مسیر شغلی با آنها آشنا خواهیم شد و درباره‌شان به گفتگو خواهیم پرداخت. پیشاپیش این را می‌دانیم که بسیاری از این سوال‌ها، پاسخ مشخص و قطعی ندارند. اما با مطالعه‌ی کار محققان و نظریه‌پردازان این حوزه، یاد می‌گیریم که مسائل مربوط به مسیر شغلی را بهتر درک کرده و تحلیل کنیم.
شاید برایتان جالب باشد که این موضوع، آن‌قدر گسترده است که افراد بسیاری آن را به عنوان حوزهٔ تخصصی و شغل خود برگزیده‌اند. فعالان کوچینگ هم این موضوع را به عنوان حوزه‌ای پرمخاطب و بازاری جذاب دیده‌اند. اگر Career Coaching یا Career Counselling را در گوگل جستجو کنید، گستردگی و تنوع موضوعات مرتبط با مسیر شغلی را بهتر درک خواهید کرد و متوجه خواهید شد.
شما با عضویت ویژه در متمم، می‌توانید به درس‌ها و آموزش‌های بسیاری از جمله موضوعات زیر دسترسی کامل داشته باشید:
موضوعات زیر، برخی از درس‌هایی هستند که در متمم آموزش داده می‌شوند:
دوره MBA (یادگیری منظم درس‌ها)
استراتژی | کارآفرینی | مدل کسب و کار | برندسازی
فنون مذاکره | مهارت ارتباطی | هوش هیجانی |تسلط کلامی
توسعه فردی | مهارت یادگیری | تصمیم گیری | تفکر سیستمی
کوچینگ | مشاوره مدیریت | کار تیمی | کاریزما
عزت نفس | زندگی شاد | خودشناسی | شخصیت شناسی
مدیریت بازاریابی | دیجیتال مارکتینگ | سئو | ایمیل مارکتینگ
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مسیر شغلی به شما پیشنهاد می‌کند:
- مسیر شغلی چیست؟ مفهوم مسیر شغلی چه ابعادی دارد؟
- موفقیت شغلی چیست؟ شما موفقیت در شغل را چگونه تعریف می‌کنید؟
- پرسشنامه لنگرگاه های مسیر شغلی ادگار شاین
- لنگرگاه های مسیر شغلی ادگار شاین
- تم های شغلی هالند (مدل سنجش علاقمندیهای شغلی / شخصیت شناسی هالند)
- پرسشنامه هالند – سنجش ترجیحات شغلی
- جایگزینی برای پرسشنامه هالند (تطبیق شغل و شاغل)
- موفقیت شغلی | آیا تلخیهای دنیای واقعی را تحمل می‌کنید؟
- موفقیت شغلی | قدرت تحمل ابهام یک نقطهی قوت مهم محسوب می‌شود
- موفقیت شغلی | مراقب باشید به یک بولدوزر تبدیل نشوید
- موفقیت شغلی | عصیان‌گری می‌تواند مانعی در مسیر موفقیت شما باشد
- منتور کیست و منتورینگ یعنی چه؟
- وظایف منتور | از منتور چه انتظاراتی داشته باشیم؟
- عذرخواهی یک ریاضیدان | معیار شما برای انتخاب شغل چیست؟ | + محتوای تشویقی
- رزومه نویسی | در یک نمونه رزومه کاری چه چیزهایی باید باشد (و نباشد)
- شرایط استخدام | شما چاق هستید، استخدامتان نمیکنیم!
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
ثبت‌نام | اطلاعات بیشتر فهرست درس‌های متمم
نویسنده‌ی دیدگاه : علیرضا ساعدی
حدود یک سال پیش در یک کارگاه ساختمانی مشغول به کار بودم و همه چیز هم خوب داشت جلو می‌رفت. فضای کاری عالی، همکاران خوب و ...
اما به ذهنم اومد که من کار دیگری را دوست دارم و احساس کردم نیاز دارم شغلم رو عوض کنم. اون موقع فکر میکردم که من برای این کار ساخته نشدم. گرچه الان شاید نظرم عوض شده باشه اما خوشحالم که از ناحیه‌ی امنِ خودم، اومدم بیرون و فضاهای دیگر رو کمی تجربه کردم.
(البته نظر کنونی من اینه که مشکل من در کارمند موندن بود و باید دیدگاه کسب و کاری رو در خودم بیشتر ایجاد میکردم. یکی از مهمترین دلایلی که من الان در متمم هستم همینه)
بعد از خروج از کار ساختمان، در ذهنم بود که مشغول کار «تحلیل‌گری بورس» بشوم و چند ماهی هم مشغول مطالعه و یادگیری بودم اما باز یک سری مسائل پیش آمد که به نظرم آمد بهتر است همین ابتدای کار، این کار را هم رها کنم.
اینجا بود که واقعاً این سوال برایم تشدید شد که چه شغلی را انتخاب کنم؟
به ذهنم زد از مفهوم «استعداد» کمک بگیرم و در این چند هفته گذشته به خوبی درس‌های متمم در زمینه استعدادیابی رو مطالعه کردم و پروژه رو هم انجام دادم. نکته‌ای که فهمیدم این بود که توجه به استعداد، یک مدل ذهنی است که همواره باید کنار ما باشد و اینگونه نیست که با فهمیدن استعداد، یک شغل مشخص به ما معرفی شود. در ضمن، نکته‌ی جالبی که در متمم اشاره شده بود و من هم خیلی استفاده کردم و قبول دارم این است که بسیاری از مشاغل، یک طیفی از استعدادها را شامل می‌شوند که در نتیجه اگر شغلی را انتخاب کنیم احتمالاً می‌توانیم با توجه به استعدادمان، یک سوگیری خوبی در آن شغل انجام دهیم و در زیرشاخه‌های آن شغل، خودمان را جابجا کنیم و نه اینکه لزوماً کلاً آن را رها کنیم. پس فهمیدم استعدادیابی برای تعیین شغل و انتخاب مسیر شغلی به تنهایی کافی نیست گرچه یک ابزار قدرتمند است.
***
بعد از استعداد سعی کردم روی موضوعات شخصیت‌شناسی و خودشناسی کار کنم. خیلی هم عالی بود
هم اولاً دیدگاه پخته‌تری نسبت به انواع تست‌ها و مدل‌های شخصیت‌شناسی پیدا کردم ( منظورم این است که هم ارزش آنها را میدانم و هم از آن طرف قطعیت نابخردانه به آنها نمی‌دهم)
و ثانیا با انواع مکاتب روانشناسی تا حدودی آشنا شدم و نظریات مختلف شخصیت‌شناسی صفاتی را بررسی کردم و خودم را از زاویه‌های گوناگون روانشناسی، واکاوی کردم. اما شخصیت‌شناسی هم مجددا یک ابزار است برای شناخت خود و در انتخاب شغل هم به تنهایی کافی نیست. شاید بتوان گفت اگر شغلی داشته باشید، این خودشناسی کمک می‌کند که نقاط ضعف و قوت خود را بهتر بشناسید تا در حوزه‌ی شغلی بیشتر رشد کنید. البته خودشناسی صرفاً محدود به شغل نیست و جنبه‌های مختلف زندگی را شامل می‌شود.
***
فکر میکنم موضوع بعدی که برای این مسیر شغلی تعیین‌کننده است و شاید اهمیت به مراتب بالاتری هم داشته باشد، توجه به بازار کار، نیاز بازار و شرایط بیزینسی کشور است. مواردی مثل اینکه چه کارها و کسب و کارهایی، نیاز جامعه است و سودآوری خوبی دارد؟ چه شغل‌هایی به شدت خواهان دارد؟ شغل‌هایی که اگر ما مهارتش را به خوبی داشته باشیم (به اصطلاح) ما را روی هوا می‌زنند. و مسائلی از این دست.
***
خلاصه اینکه چگونه و چطور یک مسیر شغلی برای خودمان تعیین کنیم سوال من هست و فکر میکنم خیلی افراد دیگر هم این نیاز را داشته باشند. (اعم از اینکه به آن آگاه باشند یا از آن غافل باشند)
امیداورم سلسله مباحث «مسیر شغلی» در متمم به من کمک خوبی بکند.