صورت مسئله و اهمیت آن | مسئله هایی که بد تعریف شده‌اند

در ادامه چند مسئله می‌بینید که در قالب جملهٔ پرسشی یا خبری بیان شده‌اند. آن‌ها را بخوانید و ببینید آیا می‌توانید ویژگی مشترکی میان‌شان پیدا کنید:

«می‌خواهیم مردم در رفاه زندگی کنند.» «ما علاقه‌مند به پیشرفت کشور هستیم.» «یک کوکتل خوشمزه می‌خواهم؛ به انتخاب خودتان.» «ما آموزش و پرورش را در اولویت فعالیت‌هایمان قرار خواهیم داد.» «چه کنیم تا مشتریان‌مان راضی‌تر از قبل باشند؟» «آیا موج جدید هوش مصنوعی بر کسب‌و‌کار ما تأثیر می‌گذارد؟» «چگونه می‌توانیم فرهنگ سازمانی بهتری ایجاد کنیم؟» «می‌خواهیم عدالت اجتماعی را گسترش دهیم.» «ما در پی افزایش کارآمدی سیستم سلامت هستیم.» «یک شورای کاربردی باید طی هفته‌های آتی بهترین راه برای کاهش آلودگی هوا را پیشنهاد دهد.» «چگونه مشکل گرمایش زمین را حل کنیم؟» «فهرستی از اقدام‌های عملی برای کاهش استرس شغلی کارکنان تنظیم کنید و در جلسهٔ بعد ارائه دهید.»

شاید کمی سخت به‌نظر برسد که بین سفارش یک نوشیدنی، انتظارات یک مدیر و حرف‌های یک سیاستمدار وجه مشترکی بیابید. اما همهٔ مسئله‌های بالا واقعاً در یک ویژگی مشترکند: صورت مسئله در همهٔ‌ آن‌ها بد تعریف شده است.

اصطلاح مسئله‌های بد تعریف شده (ill-defined problems) یکی از اصطلاحات مهم در مهارت حل مسئله است. در این درس می‌خواهیم دربارهٔ این نوع مسئله‌ها صحبت کنیم.

چه زمانی می‌گوییم صورت مسئله به‌خوبی تعریف شده است؟

ساده‌ترین روش برای این‌که ببینیم مسئله بد چیست، این است که ببینیم مسئله خوب چگونه تعریف می‌شود. یک منبع خوب در این باره، مقاله‌ای قدیمی از جان مک‌کارتی، یکی از پیشگامان هوش مصنوعی است. او معتقد است که وقتی می‌شود گفت یک مسئله به‌خوبی تعریف شده که بشود با روش‌های سیستماتیک و فرایند شفاف، درستی و نادرستی پاسخ‌شان را سنجید.

در ادامه چند نمونه از مسئله‌هایی را که به‌خوبی تعریف شده‌اند می‌بینید:

صورت مسئله اول کاملاً شفاف است و به‌خوبی تعریف شده. هر کس می‌تواند به روشی که مناسب می‌داند پاسخ آن را پیدا کند و کنترل درستی و نادرستی پاسخ هم سخت نیست. صورت مسئله دوم و سوم هم شفاف است.

مسئله‌ چهارم از جنس مسائل ریاضی و مدیریتی نیست. اما کاملاً خوش‌تعریف است. چون در پایان می‌توان با قطعیت گفت که به نتیجهٔ مطلوب رسیده یا نه.

دربارهٔ مسئله پنجم، یک «اگر» کوچک وجود دارد. تعریف و صورت‌بندی این مسئله خوب است اگر این فرض را هم به مفروضاتش بیفزاییم: «فرض می‌کنیم رفتار همهٔ پارامترها خطی هستند.» ما فقط گفته‌ایم هنوز همان نسبت‌ها برقرار است. اما برای چه میزان مخاطب؟ اگر سال گذشته ۵۰ هزار مخاطب داشته‌ایم و می‌گویند «همان نسبت‌ها برقرار است» قاعدتاً منظورشان این است که امسال هم با ارسال ایمیل برای ۵۰ هزار مخاطب، همان جواب را می‌گیریم. اما آیا این را هم تضمین کرده‌اند که با ارسال ایمیل برای ۵۰۰ هزار مخاطب هم همان نسبت‌ها برقرار است؟

به عبارت دیگر، اگر می‌خواهیم بگوییم همان نسبت‌ها برقرار است باید این را هم بگوییم که هم در طول زمان و هم در هر مقیاس از جامعهٔ مخاطب، نسبت‌ها ثابت مانده‌اند.

به هر حال،‌ اگر هم مسئله آخر را کاملاً خوش‌تعریف ندانیم، با چند توضیح کوچک مانند آن‌چه گفتیم، می‌شود‌ آن را به مسئله‌ای خوش‌تعریف تبدیل کرد.

به فرض این که تعریف مک‌کارتی را بپذیریم، حالا می‌توانیم به سراغ مسئله‌هایی برویم که بد تعریف شده‌اند.

چه مسائلی را بدتعریف می‌دانیم؟‌

احتمالاً برایتان جالب است اگر بدانید بسیاری از دانشمندان و صاحب‌نظران، سال‌ها وقت خود را صرف تعریف مسائل بدتعریف کرده‌اند! یعنی در پی این بوده‌اند که مشخصات مسئله‌هایی را که به‌خوبی تعریف نشده‌اند، تعیین و فهرست کنند.

شاید بتوانید حدس بزنید فعالان کدام حوزه‌ها به چنین بحثی بیشتر علاقه نشان داده‌اند:

این مهارت در بسیاری از حرفه‌ها و تخصص‌ها به‌کار می‌آید. از پزشکی که در پی درمان بیمار است تا یک مشاور مدیریت که می‌خواهد به یک کسب‌و‌کار کمک کند. از کسی که نقش تسهیلگر و مدیریت جلسه را بر عهده گرفته تا آن‌کس که در زمینهٔ‌ کوچینگ فعالیت می‌کند.

علاوه بر موضوعاتی که به آن‌ها اشاره شد، هوش مصنوعی که موضوع داغ سال‌های اخیر است نیز توجه به مهارتِ «صورت‌بندی مسئله‌های بدتعریف» را افزایش داده است. به‌ویژه این که به‌تدریج به وضعیتی نزدیک می‌شویم که در آن «مسئله‌ی طرح شده» به معنای «مسئله‌ی حل شده» خواهد بود:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت حل مسئله به شما پیشنهاد می‌کند: