کتاب پشت پرده ریاکاری | نکاتی صادقانه درباره عدم صداقت | دن اریلی

پیتر، یکی از شاگردان دن اریلی، یک بار از سر کنجکاوی درب خانه را روی خودش قفل می‌کند و با کلیدساز تماس می‌گیرد.

او به کلیدساز می‌گوید که کلیدش را گم کرده و نیاز به کمک دارد.

کلیدساز خودش را می‌رساند و در کمتر از یک دقیقه، قفل درب را باز می‌کند.

حتماً می‌توانید احساس پیتر را تصور کنید. او دیگر حتی با درب قفل هم، احساس امنیت ندارد. قفلی که در عرض یک دقیقه باز می‌شود چه ارزشی خواهد داشت؟

کلیدساز در آن‌جا یکی از «تجربیات حکیمانه»‌ی خود را با پیتر در میان می‌گذارد:

«قفل را برای این روی درب قرار می‌دهند که آدم‌های درستکار، به کار نادرست وسوسه نشوند. ۱٪ از مردم همیشه درستکار هستند و هرگز سرقت نمی‌کنند. ۱٪ از مردم هم، آدم‌های درستی نیستند و در هر شرایطی می‌کوشند قفل در خانه‌ی تو را باز کنند و تلویزیون تو را بدزدند.

اما ۹۸٪ باقیمانده، تا وقتی درستکار هستند که شرایط اطراف‌شان مناسب باشد و آن‌ها را به سمت درستکاری سوق دهد. این‌ها اگر به اندازه‌ی کافی وسوسه شوند، ممکن است به سراغ کارهای نادرست بروند.

قفل از تو در برابر آن ۹۸٪ که ممکن است تسلیم وسوسه شوند حفاظت می‌کند.»

مشخص است که دن اریلی ادعا ندارد این درصدها علمی و قابل استناد هستند. به همین خاطر حرف‌هایش را در دهان قفل‌ساز گنجانده است. اما اصل پیام را می‌توان در پس این روایت درک کرد: اریلی اعتقاد دارد که شرایط محیطی می‌توانند ما را به سمت درستکاری یا نادرستی سوق دهند.

کتاب پشت پرده ریاکاری یا حقایقی صادقانه درباره عدم صداقت (The honest truth about dishonesty) بر روی رفتارهای غیراخلاقی انسان‌ها، از تقلب تا دزدی و پارتی‌بازی متمرکز شده است. بیشتر مطالب کتاب – اگر از خاطره‌هایی مثل آن‌چه گفته شد بگذریم – بر پایه‌ی مطالعات و تحقیقات هستند و تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها هم در قالب مقالات مستقل، در ژورنال‌های تخصصی منتشر شده‌اند.

حرف دن اریلی در کتاب پشت پرده ریاکاری چیست؟

می‌دانیم که دن اریلی یک دانشمند در زمینه اقتصاد رفتاری است. او در این کتاب هم با عینک یک اقتصاددان رفتاری به مسئله‌ی عدم صداقت، رفتارهای نادرست، تقلب و لغزش‌های اخلاقی پرداخته است.

او تأکید دارد که انسان‌ها هنگامی که به سراغ کارهای غیراخلاقی می‌روند، صرفاً تحلیل هزینه و فایده انجام نمی‌دهند؛ بلکه فاکتورهای آشکار و پنهان بسیاری دست به دست هم می‌دهند تا انسان تصمیم بگیرد چنین کارهایی را انجام دهد.

این عوامل آن‌قدر زیاد و متنوع هستند که شاید خود انسان‌ها هم نتوانند منطق پشت تصمیم‌ها و رفتارهای غیراخلاقی خود را به خوبی توضیح دهند.

دن اریلی مانند آن‌چه در کتاب سقلمه و کتاب‌های مشابه آمده، معتقد است طراحی شرایط محیطی می‌تواند انسان‌ها را به سمت درستکاری یا کارهای نادرست سوق دهد.

این تنها نکته‌ای نیست که در پشت پرده ریاکاری آمده است. او هم‌چنین بارها در کتاب خود تأکید می‌کند که (نقل به مضمون):

یک تجربه‌ی ساده و آموزنده

آزمایش‌ها، مطالعات و تجربیات فراوانی در کتاب دن اریلی مطرح شده که بسیاری از آن‌ها را می‌توان در قالب درس‌های مستقل بررسی کرد.

اما فعلاً در حدی که کمی با فضای کتاب آشنا شوید، یکی از تجربیاتی را که در کتاب Dishonesty آمده برای شما نقل می‌کنیم.

دن اریلی و همکارانش، برای این‌که بتوانند تقلب را به شکل کمّی و عددی بسنجند، یک آزمون طراحی می‌کنند. آزمون، چارچوب نسبتاً ساده‌ای دارد و از بیست سوال (در قالب بیست جدول) تشکیل شده است:

هر یک از بیست سوال، در قالب یک جدول ۳ در ۴ ارائه شده است. جدول با دوازده عدد مختلف پر شده و کسی که در آزمون شرکت می‌کند، باید بتواند دو عدد را پیدا کند که حاصل‌جمع آن‌ها ده می‌شود.

می‌توانید یکی از جدول‌ها را که در بالا به شکل بزرگ‌تر نمایش داده شده بررسی کنید و ببینید چقدر طول می‌کشد تا دو عدد را پیدا کنید.

اریلی و همکارانش، به دانشجویانی که در این آزمون شرکت کردند، پنج دقیقه وقت دادند و از آن‌ها خواستند که تلاش کنند بیشترین تعداد معما را حل کنند.

به آنها گفته شده بود که در پایان، به ازاء هر پاسخ درست، پنجاه سنت خواهند گرفت (پس اگر به فرض بیست جدول را در پنج دقیقه حل کنند، ده دلار می‌گیرند).

پس از پایان پنج دقیقه، هر کس بلند می‌شد و برگه‌ی خود را به برگزارکننده‌ی آزمون نشان می‌داد و به تعداد معماهایی که حل کرده بود، پاداش می‌گرفت.

پس از انجام آزمایش روی گروهی از دانشجویان، مشخص شد که یک دانشجو به طور متوسط، می‌تواند چهار جدول را در پنج دقیقه حل کند.

دن اریلی تصمیم گرفت آزمایش را به شکل دیگری تکرار کند:

در شکل تازه، «فرصتی برای تقلب» در نظر گرفته شده بود. به این معنا که هر کس بعد از حل معماها، برگه‌ی خود را در دستگاه کاغذخردکن می‌‌ریخت و سپس به جلوی کلاس می‌‌آمد و می‌گفت که چند معما را حل کرده بوده است (پس هیچ سندی وجود نداشت و افراد می‌توانستند دروغ بگویند).

نتیجه این بود که این بار، دانشجویان به طور متوسط مدعی بودند که شش معما را حل کرده‌اند.

اریلی باز هم در این‌جا نکته‌ی کلیدی خود را یادآوری می‌کند:

اما آزمایش او در این‌جا متوقف نمی‌شود.

این بار در آزمایش‌های مختلف، رقم جایزه را از پنجاه سنت به ازاء هر معما بالاتر می‌برد و به تدریج تا ۵ دلار و حتی ۱۰ دلار به ازاء هر معما می‌رساند.

او یک سوال مهم در ذهن داشت: «وقتی رقم پاداش ۱۰ تا ۲۰ برابر افزایش پیدا می‌کند، باید انگیزه‌ی تقلب بیشتر شود.»

اما اتفاقی که در عمل افتاد این بود که انگیزه‌ی تقلب بیشتر نشد و حتی کمی هم کاهش یافت.

دن اریلی نتیجه می‌گیرد که:

به خاطر همین شاید یک کارمند بانک، پولی را که روی زمین می‌بیند بردارد و بکوشد به صاحبش تحویل دهد، اما در جابجایی نوبت وام دو نفر، احساس گناه چندانی نکند. چون نمی‌تواند تبعات مستقیم مالی این کار را به شکل عددی، محاسبه و درک کند.

کتاب پشت پرده ریاکاری را رامین رامبد ترجمه کرده و نشر مازیار زحمت انتشار آن را بر عهده گرفته است.

[ لینک مرتبط: خرید کتاب پشت پرده ریاکاری از انتشارات مازیار ]

[ لینک مرتبط: دانلود کتاب پشت پرده ریاکاری (نسخه دیجیتال از طاقچه) ]