مدل کوه یخ در تفکر سیستمی | آیا به تفاوت رویداد و روند توجه دارید؟

فرض کنید یکی از دوستان‌تان درباره‌ی آن‌چه در محل کارش گذشته با شما صحبت می‌کند و می‌گوید: «دیروز یکی از همکاران کم‌تحمل ما بعد از یک درگیری لفظی خیلی معمولی با مدیرمان، استعفا داد و از شرکت رفت!»

او در این جمله از یک رویداد یا Event حرف می‌زند. اما آیا شما باور می‌کنید که تا پیش از آن درگیری لفظی واقعاً همه چیز عالی (یا لااقل خوب) بوده است؟

اگر کمی با مفهوم تعارض و بحث مدیریت تعارض آشنا باشید، حدس خواهید زد که احتمالاً تعارض میان آن همکار و مدیرش از مدت‌ها قبل شکل گرفته و به تدریج در اثر رفتارها و رویدادهای مختلف، عمیق‌تر شده است.

به عبارت دیگر از مدت‌ها قبل یک روند یا Trend به وجود آمده بوده و ما اکنون صرفاً یکی از نتایج آن را در قالب یک رویداد می‌بینیم و تجربه می‌کنیم.

این پدیده فقط به محیط کار و اختلاف میان همکاران محدود نیست.

در بسیاری از سیستم‌ها چنین روندهایی وجود دارند. با این حال، روندها از چشم ما دور می‌مانند و صرفاً رویدادها مورد توجه قرار می‌گیرند:

بی‌توجهی به روندها چه تبعاتی دارد؟

اگر به تفاوت رویداد و روند بی‌توجه باشیم یا به هر علت صرفاً روی رویدادها تمرکز کنیم، خطای تحلیل ما افزایش خواهد یافت. چرا که سهم بسیاری از عوامل را در شکل‌گیری وضعیت موجود نمی‌بینیم.

به عنوان یک مثال ساده، بی‌توجهی به روندها و تمرکز روی رویدادها می‌تواند باعث شود که ما نقش انسان‌ها را پررنگ‌تر از سیستم‌ها ببینیم و این همان نگرانی بزرگی است که همیشه دانشمندان و متخصصان تفکر سیستمی به آن اشاره می‌کنند.

نمونه‌های فراوانی از شرکت‌ها و سازمان‌ها و دولت‌ها و حکومت‌ها را می‌توان یافت که در ظاهر، مشکلات‌شان در یک یا چند فرد خلاصه می‌شده است. اما وقتی آن فرد تغییر کرده، به علت تغییر نکردن ماهیت سیستم و باقی ماندن روندهای پیشین، نفرات بعدی هم دیر یا زود، تابع قوانین نانوشته‌ی آن سیستم شده‌اند و در مواجهه با روندها از همان الگوی رفتاری پیشینیان تبعیت کرده‌اند.

اگر در پی تغییرات بنیادی در سیستم‌ها هستیم، از رابطه عاطفی تا رابطه میان دو کشور، از سیستم فروش یک مغازه تا سیستم تولید یک کارخانه بزرگ، از مدیریت یک استارت‌آپ کوچک تا اداره‌ی یک کسب و کار بین‌المللی، باید روندها را در مرکز توجه قرار دهیم و اجازه ندهیم رویدادها ما را از روندها غافل کنند.

اگر بخواهیم بحث رویداد و روند را کمی عمیق‌تر کنیم و به شکلی بهتر و کاربردی‌تر یاد بگیریم، بهتر است به سراغ مدل کوه یخ (Iceberg Model) برویم. این مدل را اولین بار مایکل گودمن (Michael Goodman) با این نام مطرح کرد. اما می‌توان گفت تقریباً همه‌ی تحلیل‌گران سیستمی، قبل از بعد از او، همین مفهوم را به زبان خود بیان کرده‌اند.

پیش از توضیح مدل کوه یخ، مرور یک مثال جالب تاریخی می‌تواند آموزنده باشد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد می‌کند: