تعریف پلتفرم چیست؟ کسب و کارهای پلتفرمی چگونه کار میکنند؟
- مطالعه معرفی کتاب انقلاب پلتفرم (ضروری نیست؛ اما توصیه میشود)
- بتوانند مفهوم پلتفرم را توضیح دهند.
- نقش تکنولوژی دیجیتال را در توسعه کسب و کارهای پلتفرمی شرح دهند.
- بتوانند ویژگی های اصلی مدل کسب و کار پلتفرمی را فهرست کنند.
- بتوانند مصداق های مدل پلتفرم را در فضای کسب و کار تشخیص دهند.

همهی ما اصطلاحهای پلتفرم (Platform) و کسب و کارهای پلتفرمی را میشنویم و به کار میبریم.
همچنین میتوانیم مثالهای متعددی از مدل کسب و کار پلتفرمی را فهرست کنیم.
اینستاگرام، فیس بوک، لینکدین، آمازون، اوبر و گوگل (در نقش موتور جستجو)، تنها نمونههایی از پلتفمرم های بینالمللی محسوب میشوند.
در فضای اینترنت کشور خودمان هم میتوانیم از آپارات، دیجیکالا، بلاگفا، باما، دیوار، شیپور و نیز اسنپ، تپسی، کلوب، پونیشا، لست سکند و کافه بازار، به عنوان مثالهای خوبی از پلتفرم های موفق و پرمخاطب نام ببریم.
بنابراین با توجه به آشنایی شما با مفهوم پلتفرم و تجربهی نمونههایی از آن، این درس صرفاً به تعریف پلتفرم و ویژگیهای پلتفرم میپردازد.
پس از آشنایی با تعریف پلتفرم، میتوانیم بهتر در مورد اینکه چه کسب و کارهایی پلتفرم محسوب میشوند قضاوت کنیم.
آنچه در ادامه میخوانیم به شرح زیر است:
معنی لغوی پلتفرم چیست؟ تعریف پلتفرم در فضای مدیریت و کسب و کار چیست؟ به کسب و کاری که پلتفرم نیست چه میگویند؟ پلتفرم و پایپ لاین، دو انتهای یک طیف هستند قلب کسب و کارهای پلتفرمی در کجاست؟معنی لغوی پلتفرم چیست؟
کلمه پلتفرم (به انگلیسی: Platform) به معنای سکو است. همچنین معمولاً سکوها و قسمتهایی از سالنها که ارتفاعشان از بقیهی سالن بالاتر است، پلتفرم نامیده میشوند.
طی قرون اخیر، هرگاه کسی روی سکویی میرفته که بهتر دیده شود، آن سکو پلتفرم نامیده میشده است.
جالب است بدانید در ادبیات لاتین هم، کلمهی مشابهی به صورت پولپیتوم (Pulpitum) وجود دارد که به همین معنا به کار میرفته است: محل بلندی که کشیشان بر روی آن میایستادهاند تا بهتر دیده شوند و صدایشان بهتر به گوش مخاطب برسد.
به همین علت، اگر بخواهید صرفاً بر اساس معنای کلمه پلتفرم دربارهی مدل کسب و کار پلتفرمی اظهارنظر کنید، میتوانید چنین بگویید:
تعریف مدل کسب و کار پلتفرمی چیست؟
اجازه بدهید ابتدا تعریف مطرح شده در کتاب انقلاب پلتفرم را مرور کنیم:
A platform is a business based on enabling value-creating interactions between external producers and consumers.
The platform provides an open, participative infrastructure for these interactions and sets governance conditions for them.
در اینجا چند نکتهی کلیدی مطرح شده در تعریف پلتفرم توسط جفری پارکر و همکارانش را با هم مرور میکنیم:
پلتفرم یک کسب و کار است.
پلتفرم ها از طریق ایجاد تعامل (Interaction) ارزش آفرینی میکنند.
پلتفرم ها تعامل را میان تولیدکنندگان بیرونی و مصرف کنندگان بیرونی ایجاد میکنند و شکل میدهند.
بخشی مهمی از نقش پلتفرم، ایجاد زیرساخت برای شکل گیری تعاملها و نیز تعیین چارچوب و قواعد حاکم بر این تعاملهاست.
همانطور که میبینید مهمترین ویژگی پلتفرم این است که به جای تولید و عرضهی محصول، فضا و زیرساختی برای رابطهی میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان یک محصول (کالا یا خدمت) ایجاد میکند.
به کسب و کاری که پلتفرم نیست چه میگویند؟
شاید یک دهه قبل، باید با جزئیات بسیار و تلاش و کوشش توضیح میدادیم که کسب و کار پلتفرمی چیست و مدل کسب و کار پلتفرم چگونه کار میکند.
اما الان احتمال بیشتری وجود دارد که بپرسید: کسب و کارهایی که پلتفرم نیستند، چه نامیده میشوند؟
آیا همین که به آنها کسب و کار سنتی بگوییم کافی است؟ یا نام دیگری برای این نوع کسب و کارها وجود دارد؟
کسب و کار سنتی اصطلاح نادرستی نیست. اما اگر میخواهید در فضای پلتفرمها صحبت کنید و به تحلیل مدل کسب و کار پلتفرمی بپردازید، اصطلاح تخصصی دیگری وجود دارد که در مقابل پلتفرم قرار میگیرد: پایپ لاین (Pipeline) یا کسب و کار خطی.
مدل پایپ لاین (خطی)
وقتی مدل کسب و کار به شکل خطی تعریف میشود، دقیقاً یک زنجیره ارزش مستقیم و شفاف در کسب و کار وجود دارد:
- مواد اولیه / خدمات اولیه تأمین میشود.
- محصول طراحی و تولید میشود (چه از جنس کالا و چه خدمت)
- محصول به مشتریان بالقوه معرفی میشود
- از طریق کانالهای عرضه (دیجیتال یا فیزیکی) به دست مشتری میرسد
- مشتری هم رضایت یا نارضایتی خود را به صورت کلامی یا در قالب خریدهای بعدی به کسب و کار اعلام میکند.
بنابراین اگر میخواستید ببینید که یک کسب و کار از نوع پایپ لاین است یا نه، دو مورد از سوالهای کلیدی چنین خواهد بود:
- آیا آن کسب و کار، در طراحی و تولید محصولی که عرضه میکند، متخصص و فعال است یا نه؟
- اگر شما اولین کسی باشید که با آن کسب و کار آشنا میشوید، آیا چیزی برای ارائه به شما دارند؟
هیچکس انتظار ندارد زاکربرگ بتواند پستهای عالی و حرفهای روی فیسبوک بگذارد.
همچنین اگر شما نخستین کاربر اینستاگرام باشید، هیچ چیز خاصی برایتان ندارند و صرفاً از شما خواهند خواست عکسها و حرفهای خود را در آنجا منتشر کنید تا دیگران بیایند و ببینند.
پلتفرم و پایپ لاین دو انتهای یک طیف هستند
نباید احساس کنیم که بحث پلتفرم و پایپ لاین، دقیقاً یک تقسیم بندی مطلقِ دوگانه (صفر و یک) است.
پلتفرم و پایپ لاین یک طیف هستند و کسب و کارها ممکن است در جایی بین این دو قرار گیرند.
به عنوان مثال، عمدهی سایتهای خبری را میتوان کسب و کار پایپلاین دانست. این در حالی است که کامنتها و نظرات خوانندگان هم نقش مهمی در رونق آنها دارد و احتمالاً هنگام خواندن خبرهای مهم، بخشی از کامنتها را میبینید.
به عنوان یک سوال ساده میتوانید از خود بپرسید: اگر من امروز به این سایت خبری امتیاز ۱۰۰ بدهم و از فردا دیگر این سایت کامنتها را منتشر نکند، امتیاز آن نزد من به چند کاهش خواهد یافت؟
میزان امتیازی که به عنوان کاهش در نظر میگیرید، شاخصی است که فاصله گرفتن کسب و کار از الگوی خطی را نشان میدهد.
قلب کسب و کارهای پلتفرمی در کجاست؟
با توجه به اینکه کسب و کارهای پلتفرمی تخصصی در تولید و عرضهی محصول ندارند، قلب آنها در مکانیزمی است که عرضه کننده و تقاضاکننده را به یکدیگر وصل میکند.
به الگوریتمهایی که این کار را انجام میدهند، الگوریتم های تطبیق دهنده یا Matching Algorithms گفته میشود.
هر چه یک پلتفرم بتواند عرضه کننده را بهتر به تقاضاکننده برساند و بالعکس، برای هر تقاضایی عرضهکنندهی مناسبتری را بیابد، قدرت آن بیشتر خواهد بود.
به پلتفرم تاکسیهای اینترنتی فکر کنید.
عدهی زیادی راننده و عدهی بسیاری مسافر از این پلتفرمها استفاده میکنند.
برای شما به عنوان مسافر، جذاب نیست که نام و مشخصات و موقعیت همهی رانندگان را بدانید.
راننده هم تمایل ندارد با اطلاعات همهی مسافرین روبرو شود.
انتظار شما این است که پلتفرم از بین تمام رانندگان، رانندهای را که موقعیت و ترجیحش به مبداء و مقصد شما نزدیک است، جستجو کرده و به شما معرفی کند.
برای راننده هم مهم است که پلتفرم، مسافر خوب (از نظر مسیر، کرایه و اخلاق و برخورد) را برای او پیدا کرده و به وی پیشنهاد دهد.
همانطور که میبینید اصل ماجرا در Matching است و همهی فرایندهای دیگر – که البته بسیار مهم نیز هستند – حول این محور کلیدی شکل میگیرند.
جملهای که دایان کویل مطرح میکند و در اسناد دیگر هم نقل شده و مورد استناد قرار میگیرد، کمک میکند تا مفهوم پلتفرم بهتر در ذهنمان بماند:
…matching supply and demand more efficiently, using technology to reduce the transaction costs involved in acquiring goods or services from the people able to provide them…
پلتفرمها قرار است با تطبیق دادن کارآمدتر عرضه و تقاضا با استفاده از تکنولوژی، هزینهی تعامل میان تأمینکنندگان و دریافتکنندگان کالاها و خدمات را کاهش دهند.
دوست عزیز. شما با عضویت رایگان به عنوان کاربر آزاد متمم میتوانید به حدود نیمی از چند هزار درس متمم دسترسی داشته باشید.
همچنین در صورت تمایل، با پرداخت هزینه عضویت به همهی درسهای متمم دسترسی خواهید داشت:
البته از میان درسهای مطرح شده، درسهای زیر بیشتر به فضای دیجیتال نزدیک هستند:
تولید محتوا | استراتژی محتوا | آموزش بازاریابی محتوا
سواد دیجیتال | دیجیتال مارکتینگ
این مطلب بسیار مقدماتی است و در آن صرفاً به تعریف پلتفرم پرداختهایم. در آینده، درسهای بیشتر و کاملتری را به این بحث اختصاص خواهیم داد.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سواد دیجیتال به شما پیشنهاد میکند:
- سواد دیجیتال | سواد فناورانه برای زندگی دیجیتالی بهتر
- شکاف دیجیتالی چیست؟
- پنج سطح آشنایی با فرصتها و ابزارهای دیجیتال
- معنی آفلاین، آنلاین، فیزیکی، دیجیتال و مجازی چیست؟
- تعریف وب | تعریف شبکه | تفاوت اینترنت و اینترانت
- معنی ایموجی، استیکر، اسمایلی و اموتیکون
- اینترنت اشیا چیست؟ کاربردهای اینترنت اشیا در کجاست؟
- واقعیت مجازی چیست؟ واقعیت افزوده چیست؟ کاربرد آنها در کجاست؟
- QR Code چیست؟ روش ساخت QR Code (بارکد دو بعدی)
- فراداده یا متادیتا چیست؟ | تفاوت داده با اطلاعات
- پایگاه داده یا دیتابیس چیست؟ تعریف و کاربرد پایگاه داده
- آدرس IP چیست و از آی پی چه استفادهای میشود؟
- HTML چیست و چه کاربردی دارد؟ تاریخچه HTML
- URL چیست؟ چگونه URL بسازیم و از آن استفاده کنیم؟
- کوکی چیست؟ چرا و چگونه کوکی را غیر فعال و پاک کنیم؟
- وب دو (Web 2.0) چیست؟ آشنایی با ابزارهای وب دو
- فناوری اطلاعات چیست؟ | کاربردهای فناوری اطلاعات در مدیریت
- دراپ باکس (Dropbox)- ابزاری برای ذخیره سازی ابری اطلاعات
- انتقال فایل از گوشی به کامپیوتر و بالعکس
- فضای ابری چیست؟ ذخیره سازی ابری اطلاعات چه کاربردی دارد؟
- حافظه کش چیست؟ کش کردن به چه معناست؟ (Cache)
- نکاتی در مورد دسته بندی فایلها و فولدرها در کامپیوتر و موبایل
- تحول دیجیتال یا دیجیتالی شدن چیست؟ تعریف دگردیسی دیجیتال
- تعریف اقتصاد دیجیتال چیست (+ مقاله و مثال)
- دیجیتال بیزینس | انواع کسب و کارها بر اساس سهم تکنولوژی دیجیتال در آنها
- کوتاه کننده لینک چیست؟ بهترین سرویس برای کوتاه کردن لینک چیست؟
- موتورهای پیشنهادکننده و سیستم های توصیه گر
- تعریف ویکی چیست؟ ویکی پدیا و سایر ویکی ها چه میکنند؟
- الکسا چیست؟ آیا رتبه الکسا همیشه مهم است؟
- کلیک کلیک کلیک کلیک
- علم داده چیست و چه کاربردهایی دارد؟
- کلان داده یا بیگ دیتا چیست؟ (+کاربردهای Big Data)
- کتاب همه دروغ می گویند | کتابی ضعیف اما خواندنی درباره بیگ دیتا
- راهنمای تمرینهای درس سواد دیجیتال
- انسانها و نکته ای در کاربرد هوش مصنوعی
- معرفی مرکز مطالعات اقتصاد دیجیتال دانشگاه MIT
- اندرو مک افی – محقق در زمینه نقش فناوری اطلاعات در کسب و کارها
- جورج وسترمن (نویسنده کتاب تحول دیجیتال)
- دان تاپسکات – نویسنده و متفکر حوزه تکنولوژی و اقتصاد دیجیتال
- کتاب تحول دیجیتال (رهبری دیجیتال) جورج وسترمن
- کتاب ناخدایی دیجیتال | کتابی ایرانی دربارهی تحول دیجیتال
- مدل Open Source یا متن باز چیست؟ نرم افزارهای متن باز چگونه رشد کردند؟
- الگوریتم چیست؟ (به همراه چند مثال ساده از کاربرد الگوریتم ها)
- رمزنگاری چیست؟ تاریخچه و انواع رمزنگاری | الگوریتمهای رمزنگاری متقارن و نامتقارن
- معنی باگ در نرم افزار چیست؟ (مروری بر تاریخچه لغت باگ)
- نسخه بتا چیست؟ تفاوت نسخه بتا و اصلی در کجاست؟
- تعریف وبلاگ چیست؟ بررسی تفاوت سایت و وبلاگ
- کتاب انقلاب پلتفرم – بررسی ظهور پلتفرم ها در فضای کسب و کار
- مدل قطب و اقمار (هاب و اسپوک) چیست؟
- تعریف پلتفرم چیست؟ کسب و کارهای پلتفرمی چگونه کار میکنند؟
- پلاگین چیست و چه کاربردی دارد؟
- RSS چیست | چگونه از RSS استفاده کنیم؟
- تفاوت میان شخصی سازی و سفارشی سازی
- دربارهی ارزش و اعتبار ویکی پدیا | لری سنگر و یرون لنیر
- SaaS چیست؟
- RFID چیست؟ تکنولوژی RFID چه کاربردهایی دارد؟
- معرفی پادکست TechStuff | همه چیز دربارهی تکنولوژی و حاشیههایش
- هاستینگ چیست؟ سرویس هاست یا میزبانی وب به چه معناست؟
- DIY Citizenship | چرا خودت انجامش نمیدهی؟
- مسئولیتپذیری پلتفرمها | آیا صاحبان پلتفرمها باید پاسخگو باشند؟
- حباب دات کام | ترکیدن حباب شرکتهای اینترنتی و تجارت الکترونیکی
- کم عمق ها | اینترنت با مغز ما چه می کند؟
- تعریف دولت الکترونیک چیست؟ دولت الکترونیک در ایران چه وضعی دارد؟
- گزارشهای مدیریتی | وضعیت اقتصاد دیجیتال و کسب و کارهای اینترنتی در جهان
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
ثبتنام | اطلاعات بیشتر فهرست درسهای متمم
نویسندهی دیدگاه : حمید طهماسبی
هیچ وقت به معنی لغوی پلتفرم دقت نکرده بودم، جالب بود.
واژه Pipeline را هم اولین بار در گزارش 400 سایت برتر ایران دیدم.
یکی از شفاف ترین توضیحات مربوط به پلتفرم در همین عکس هست. در اینجا توضیح داده شده که پلتفرم ها به دو بخش معامله ای (Exchange) و ساختنی (Maker) تقسیم می شوند و برای هر کدام مثال هایی را مطرح کرده است و به اسم تخصصی هر بخش نیز اشاره شده است. (اگر می خواهید عکس را به صورت با کیفیت تر پیدا کنید، روی عکس کلیک راست کنید، Serach google for image را بزنید)