گفتگو با نجف دریابندری | سابقه ترجمه در زبان فارسی

نجف دریابندری از نویسندگان و مترجمان معاصر کشورمان است که خدمات ارزشمندی را به زبان و فرهنگ ایران ارائه کرده است.

محدوده‌ی فعالیت‌های او، چنان وسیع است که از ترجمه‌ی کتاب تاریخ فلسفه غرب نوشته‌ی برتراند راسل تا تالیف کتاب مستطاب آشپزی را در برمی‌گیرد.

در این قسمت از سلسله مطالب پاراگراف فارسی، قسمت کوتاهی از کتاب گفتگو با نجف دریابندری را که به کوشش مهدی مظفری ساوجی تهیه و تنظیم شده است، خدمت شما ارائه می‌کنیم.

این کتاب توسط انتشارات مروارید منتشر شده است.

پراکندگی و تنوع موضوعات کتاب، باعث می شود که حتی خواننده‌ی کم حوصله نیز، در صورتی که علاقمند به ادبیات باشد، از خواندنش خسته نشود و از مطالعه‌ی آن لذت ببرد و بیاموزد.

سابقه‌ی ترجمه در زبان فارسی

 سابقه‌ی ترجمه در زبان فارسی به چه زمانی بازمی‌گردد؟ 

قدیم‌ها هم ظاهراً ترجمه می‌کردند.

 منظورتان از قدیم‌ها چه زمانی است؟ 

یعنی زمان‌های خیلی گذشته.

مثلاً فرض کنید نصرالله منشی کلیله و دمنه را از عربی به فارسی ترجمه کرده، ولی ترجمه‌ی او یک ترجمه‌ی آزاد است. یعنی برای خودش هر چه خواسته گفته. و به نظر من متن بسیار ملال‌آوری است.

می‌دانید که کلیله و دمنه یک بار به دست ابن مقفع به زبان عربی ترجمه شد و یک بار هم به دست نصرالله منشی به فارسی نوشته شد. ظاهراً ابن مقفع دقیق ترجمه کرده.

[…]

 منظورتان از نوشتن همان ترجمه است؟ 

بله. ولی ترجمه‌اش ترجمه‌ی دقیقی نیست. یعنی هرچه دلش خواسته گفته. اینها مربوط به قدیم است.

اما ترجمه به معنای جدید کلمه در حقیقت از زمان فتحعلی شاه آغاز می‌شود.

در زمان فتحعلی شاه، شخصی یونانی، کتابی را به فارسی ترجمه کرده.

این کتاب چاپ هم شده. نسخه‌ای هم از آن در کتابخانه‌ی ملی موجود است که من آن را دیده‌ام و سعی کرده‌ام بخوانم.

این کتاب بسیار جالب است. برای این که تقریباً هیچ چیزی از آن فهمیده نمی‌شود.

یعنی چون مترجم خواسته زبان آن مطابق اصل باشد، در ترجمه دچار مشکل شده.

لابد این کتاب را شاه یا مثلاً اطرافیانش خوانده‌اند و فکر کرده‌اند غربی‌ها به این صورت حرف می‌زنند.

به نظر من، این ترجمه نمونه‌ی بسیار جالبی است.

[…]

در واقع در دوره‌ی قاجار، نهضت ترجمه به فارسی شروع شد.

منتها به همین ترتیبی که گفتم.

یعنی اولین اثری که به فارسی ترجمه می‌شود، غیرقابل فهم است.

 این ترجمه چه نام دارد؟ 

الان اسمش را فراموش کرده‌ام.

 پس به نظر شما فقط در حد یک اثر تاریخی ارزش دارد؟ 

بله. هیچ چیز از آن فهمیده نمی‌شود. ولی بعد در حدود چهل پنجاه سال که از این ترجمه می‌گذرد، معنی ترجمه معلوم می‌شود.

در واقع معلوم می‌شود ترجمه آن چیزی نیست که آن شخص یونانی انجام داده.

 یا مثلاً نصرالله منشی؟ 

کلیه و دمنه‌ی نصرالله منشی ترجمه نیست. در واقع نصرالله منشی برای خودش یک انشاهایی نوشته.

 پس چطور این همه مورد توجه واقع شده؟ این کتاب الان در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. 

خوب بله. باید هم تدریس بشود. من وقتی می‌گویم مزخرف است، منظورم این نیست که تدریس نشود.

اثری است که به هر حال در ادبیات فارسی اثر مهمی به شمار می‌آید. من از آن خوشم نمی‌آید.

چیزهایی است انشاوار که برای دیکته گفتن به بچه‌ها در مدرسه خوب است.

قدیم‌ها از روی آن دیکته می‌گفتند…